Stralsund, kościół św. Mikołaja

Szczegóły: | Odsłony: 320

Stralsund, kościół św. Mikołaja
Stralsund, St. Nikolaikirche

Lokalizacja: Stralsund, Nikolaikirchhof 1 (54.315378, 13.091551)
Budowa: po 1270 – koniec XIV w.
Styl: gotyk, późny gotyk

Kościół św. Mikołaja należy do najważniejszych przykładów ceglanej architektury gotyckiej południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego. Wartość świątyni podnosi jej niezwykle bogate wyposażenie wnętrza.

HISTORIA. Budowę murowanego kościoła w Stralsundzie rozpoczęto przypuszczalnie w 1234 r. w momencie lokacji miasta. W 1260 r. budowa była już na tyle zaawansowana, że w kościele można było odprawiać nabożeństwa. Jeszcze przed ukończeniem budowy mieszczanie Stralsundu zdecydowali o wstrzymaniu prac i wzniesieniu nowej okazalszej świątyni wzorowanej na wznoszonym równocześnie kościele Mariackim w Lubece. Prace budowlane rozpoczęto w 1270 r. od rozbiórki chóru i transeptu. Od 1288 r. pracami budowlanymi kierował Mistrz Dietrich. Około 1308 r. zakończono budowę ścian otaczających chór. W 1314 r. rozpoczęto prace przy wznoszeniu korpusu nawowego, które zakończono w latach 60-tych XIV w. Przez cały XIV w. wznoszone był też obie wieże zachodnie. W 1525 r. pod wpływem reformacji mieszczanie Stralsundu przechodzą na luteranizm i grabią wyposażenia kościoła. W 1662 r. wybuchł pożar więźby dachowej, w wyniku czego zawalił się fragment sklepień. Na początku XVII w. wieża południowa została nakryta hełmem barokowym. W październiku 1944 r. kościół został uszkodzony w czasie nalotów amerykańskich na Stralsund. Zniszczenia te usunięto w 1947 r.

ARCHITEKTURA. Gotycki trójnawowy kościół o układzie bazylikowym, złożony z sześcioprzęsłowego trójnawowego korpusu nawowego i trójprzęsłowego trójnawowego prezbiterium zamkniętego pięciobocznie i otoczonego obejściem z wieńcem pięciu kaplic. Po bokach do naw bocznych dostawione są rzędy niskich kaplic wciągniętych pomiędzy przypory. Od zachodu kościół poprzedza potężny masyw dwuwieżowy. Na zewnątrz ściany kościoła opięte są uskokowymi przyporami, z których wyrastają łuki oporowe, podtrzymujące sklepienia nawy głównej. Między przyporami nawy głównej rozmieszczone są okna ostrołukowe, w zachodnich przęsłach czterodzielne zaś we wschodnich przęsłach trójdzielne. Nawę nakrywa dach dwuspadowy z wieżyczką na sygnaturkę. Ściany naw bocznych i obejścia przebite są dużymi oknami trój-, cztero- i pięciodzielnymi oknami ostrołukowymi. Nawy te i obejście nakrywają dachy dwuspadowe. Od zachodu kościół poprzedza potężny masyw wieżowy złożony z dwóch czworobocznych wież, których cztery górne kondygnacje rozczłonkowane są ostrołukowymi dwudzielnymi ostrołukowymi blendami. Wieża południowa nakryta jest barokowym hełmem z latarnią, wieżę północną nakrywa dach namiotowy, Wieże oddziela trójkątny szczyt i smukłe pięciodzielne okno ostrołukowe, w przyziemiu wielki uskokowy portal ostrołukowy. Dwa kolejne portale ostrołukowe prowadzą do wnętrza od północy i południa. Wewnątrz korpus nawowy nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe wsparte na potężnych ośmiobocznych filarach. Wschodnie przęsło prezbiterium nakrywa sklepienie pięciodzielne. Wschodnia część obejścia nakryta jest sklepieniami sześciopolowymi wspartymi na figuralnych konsolach. Sklepienia krzyżowo-żebrowe nakrywają też większość kaplic bocznych. Nawa główna i prezbiterium otwarte są do naw bocznych i obejścia wysokimi ostrołukowymi arkadami. Wysokie sale wieżowe nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi i otwarte do naw bocznych ostrołukowymi arkadami. Część prezbiterialną kościoła wspierają profilowane filary gotyckie zaś korpus nawowy podtrzymują ośmioboczne filary późnogotyckie. Nad wschodnią arkadą prezbiterium i nad północnym łukiem czwartego przęsła nawy głównej umieszczone są dwa balkony muzyczne. Kaplicę Greiffenhaimów nakrywa skomplikowane sklepienie gwiaździste wsparte na figuralnych konsolach z postaciami Chrystusa i apostołów. Żebra sklepienne wykonane zostały z klinkierowanej cegły.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Na filarach, arkadach międzynawowych i w części kaplic zachowały się fragmenty gotyckich malowideł ściennych z XIV i XV w. powstałych pod wpływem malarstwa lubeckiego. Kościół posiada również bogate wyposażenie wnętrza, na które składają się gotyckie ołtarze, rzeźby i barokowe epitafia.
Prezbiterium. W zakończeniu prezbiterium ustawiony jest późnogotycki ołtarz główny w formie tryptyku z około 1480 r. W polu głównym umieszczona jest płaskorzeźbiona scena Ukrzyżowania z współczesnym krucyfiksem wykonanym w 1997 r. W polach bocznych znajdują się płaskorzeźbione sceny Męki Pańskiej zaś w predelli Boże Narodzenie. Na lewo od ołtarza głównego, przy filarze ustawiony jest późnogotycki Ołtarz Krawców z końca XV w. Część środkowa poliptyku podzielona jest na dwa pola z rzeźbionym Tronem Łaski i Matką Bożą z Dzieciątkiem. W bocznych skrzydłach ołtarza widnieją malowane sceny pasyjne z widokami miast hanzeatyckich w tle. Przy lewym filarze umieszczony jest gotycki ołtarz św. Olafa z 1410 r. z rzadkim przedstawieniem tego świętego. W jednej z południowych arkad chóru zawieszony jest monumentalny gotycki krucyfiks (Krzyż triumfalny) z XIV w. Przy sąsiednim prawym filarze ustawiona jest wapienna chrzcielnica z 1260 r. wykonana przez kamieniarzy z Gotlandii. Zdobi ją fryz z lwami, liliami i kołami słonecznymi. Nawa główna. Prezbiterium od nawy głównej oddziela drewniana przesłona z ołtarzem pośrodku, wykonanym w 1708 r. przez Thomasa Phalerta, snycerza ze Stralsundu według projektu rzeźbiarza Andreasa Schlütera. Po środku umieszczona jest rzeźbione Oko Boga otoczone obłokami z aniołami, powyżej znajduje się mniejsza scena Ostatniej Wieczerzy. Ołtarz wieńczy Chrystus Ukrzyżowany z Maryją i św. Janem pod krzyżem oraz personifikacjami Wiary i Nadziei. Przy lewym filarze znajduje się renesansowa ambona z 1611 r. Pola kosza i balustrady schodów wypełniają alabastrowe płaskorzeźbione sceny z życia Chrystusa. Na chórze muzycznym umieszczone są organy wykonane w latach 1840-41 przez organmistrz Carl August Buchholza z Berlina. Przy filarze wydzielającym nawę południową ustawiony jest późnogotycki ołtarz kupców z Bergen z około 1500 r. z płaskorzeźbioną sceną Ukrzyżowania w polu głównym i scenami pasyjnymi w polach bocznych. Przed ołtarzem tym znajdują się renesansowe stalle z 1574 r. o bogatej dekoracji snycerskiej. Przy dwóch lewych filarach umieszczone są dwie kolejne rzeźby gotyckie: krucyfiks z połowy XV w. i Chrystus niosący krzyż z 1 ćwierci XV w. Na filarze pod wieżą zawieszone jest najpiękniejsze z zachowanych w kościele epitafiów. Upamiętnia ono burmistrza Lamberta Steinwicha (zm. 1629) i jest ozdobione malowaną sceną Zdjęcia z krzyża. Obejście. W pierwszym przęśle obejścia w północnej nawie znajduje się ołtarz ufundowany przez rodziną burmistrza Alberta Junge w 2. ćwierci XV w. z rzeźbą Pięknej Madonny w polu środkowym i malowanymi scenami Zwiastowania na skrzydłach bocznych. Madonna ze Stralsundu wykazuje podobieństwo stylistyczne z Madonną z Torunia. Naprzeciw ołtarza przy filarze chóru znajduje się drewniana rzeźba Chrystusa Zmartwychwstałego z końca XIV w. W następnym przęśle obejścia umieszczona jest rzeźba św. Anny z Marią i Dzieciątkiem Jezus sprzed 1280 r. We wschodnim przęśle obejścia, pomiędzy filarami chóru ustawiony jest zegar astronomiczny zbudowany w 1394 r. przez Nicolausa Lilienfelda. Zachowany w stanie pierwotnym jest jednym z najstarszych tego typu zegarów w Europie. W kaplicy przylegającej od południa od obejścia umieszczona jest brązowa płyta nagrobna burmistrza Alberta Hovenera (zm. 1357) z rytą postacią zmarłego, wykonana około 1350 r. we Flandrii. We wschodniej części obejścia zachowały się gotyckie drzwi z malowanymi przedstawieniami patronów kościoła: św. Mikołaja, św. Andrzeja, św. Katarzyny Aleksandryjskiej i św. Michała Archanioła oraz Ojców Kościoła na rewersach: św. Grzegorza, św. Ambrożego, św. Hieronima i św. Augustyna. Nawa północna. Po wejściu do kościoła w przedsionku ustawiony jest ołtarz Burmistrzów z przed 1516 r. W polu główny ołtarza znajduje się płaskorzeźbiona scena Zdjęcia z krzyża, z kolei w bocznych kwaterach znajdują się sceny: Św. Jerzy walczący ze smokiem, Męczeństwo św. Katarzyny, św. Marcin oddający płaszcz żebrakowi i Męczeństwo nieznanej świętej. W sąsiedniej kaplicy ustawiona jest barokowa chrzcielnica nakryta okazałym baldachimem o bardzo bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i snycerskiej. Baldachim wsparty jest na rzeźbionych figurach będących personifikacjami cnót: Wiary, Nadziei, Cierpliwości i Miłości. Zdobią go też postacie czterech ewangelistów i rzeźba św. Jana Chrzciciela ustawiona na szczycie. Baldachim wykonał do 1732 r. rzeźbiarz ze Stralsundu Elias Kessler. Naprzeciw przy filarze wieży znajduje się ołtarz Kuśnierzy z około 1450 r. ze sceną Ukrzyżowania w polu środkowym i parami postaci starotestamentowych w polach bocznych. Nawa południowa. W nawie południowej ustawione są stalle rajców miejskich z 1652 r. o bogatej dekoracji snycerskiej z herbem miasta Stralsundu. W kolejnym przęśle znajdują się stalle kupców z Rygi wykonane przez snycerzy ze Stralsundu w XIV w. Stalle zdobią płaskorzeźbione sceny z życia traperów, zbieraczy miodu i wosku z Rusi. Obok znajdują się gotyckie ostrołukowe drzwi z około 1400 r. prowadzące do archiwum.

LITERATURA

Adamiak J., Pillep R., Zabytki Architektury i sztuki NRD, Przewodnik, wyd. Arkady 1989
Baier G., Ende H., Mecklenburg-Vorpommern. Knaurs Kulturführer in farbe, München 1991
Friedrich V., Stralsund. The Town Council and Parish Church of St. Nicholas, Passau 2012
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000

Stralsund, kościół św. Mikołaja