Velehrad, bazylika Wniebowzięcia NMP i śś. Cyryla i Metodego

Szczegóły: | Odsłony: 1364

Velehrad, Bazilika Nanebevzetí Panny Marie a sv. Cyrila a Metoděje

Lokalizacja: Velehrad (49.103534, 17.395374)
Budowa: 1. połowa XIII w, 1719-1735
Styl: romanizm, późny barok

Bazylika w Velehradzie związana jest osobami świętych Cyryla i Metodego, apostołów Słowiańszczyzny. Według tradycji Velehrad miał być ważnym ośrodkiem Państwa Wielkomorawskiego i stolicą biskupią św. Metodego. Niestety poza tradycją brak śladów źródłowych i archeologicznych, które by to przypuszczenie potwierdzały. Dla Polaków odwiedzających kościół dodatkową atrakcję stanowi obraz Jana Matejki przedstawiający śś. Cyryla i Metodego.

HISTORIA. Obecny kościół został zbudowany przez cystersów w 1. połowie XIII w. z fundacji margrabiego Moraw Vladislava Jindřicha. Konsekracja kościoła miała miejsce w 1228 r. choć prace budowlane nie były jeszcze ukończone. W 1421 r. kościół i klasztor zostały zniszczone przez Husytów. W latach 1567-1572 opatem klasztoru był Polak Marcin Kromer z Biecza. Gruntowna przebudowa kościoła i klasztoru w stylu barokowym miała miejsce w latach 1684-89. Obecny późnobarokowy wygląd kościół otrzymał w wyniku prac przeprowadzonych w latach 1719-1735. Na podstawie decyzji cesarza Józefa II klasztor cystersów w Velehradzie został zlikwidowany. W 1825 r. kościół stał się świątynią parafialną. W 1890 r. przekazano go jezuitom, którzy z przerwą okresie komunistycznym do dziś się nim opiekują.

ARCHITEKTURA. Późnobarokowy kościół zachował układ przestrzenny gotycko-romańskiej świątyni. Złożony jest z trójnawowego, siedmioprzęsłowego bazylikowego korpusu, transeptu z kopułą nad skrzyżowaniem naw oraz trójnawowego, dwuprzęsłowego prezbiterium z kaplicami po bokach. Środkowa nawa prezbiterium i kaplice przy nim zamknięte są półkolistymi apsydami. Fasada jest pięcioosiowa, podzielona szerokimi pilastrami i ujęta po bokach dwiema wieżami. W przyziemiu na osi fasady znajduje się kolumnowy portal nakryty przerwanym wolutowym naczółkiem. Nad portalem umieszczone jest wielkie okno zamknięte łukiem odcinkowym, po jego bokach w dwóch rzędach rozmieszczonych zostało osiem konchowych wnęk mieszczących posągi świętych. Górna część fasady ujęta jest czworobocznymi wieżami, nakrytymi baniastymi hełmami z latarniami. Wieże rozdziela szczyt ze spływami wolutowymi i nakryty trójkątnym naczółkiem, mieści on wnękę z figurą Marii z Dzieciątkiem. Elewacje boczne kościoła podzielone są pilastrami. W dolnych partiach nawy północnej zachowały się zamurowane półkoliste okna romańskie i ostrołukowe okna gotyckie. Od wschodu znajdują się trzy romańskie apsydy, z których największa środkowa opięta jest półkolumnami podtrzymującymi fryz arkadkowy. Prezbiterium, transept i nawę główną korpusu nakrywa dach mansardowy, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Nad skrzyżowaniem naw kopuła skryta pod dachem, zwieńczona ażurową latarnią. Wewnątrz ściany nawy głównej otwarte są do naw bocznych półkolistymi arkadami, wspartymi na filarach opiętych pilastrami, podtrzymującymi wydatny gzyms. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła wsparta na pendentywach. Nawę główną, prezbiterium i ramiona transeptu nakrywa sklepienie kolebkowe z lunetami na gurtach.

WYSTRÓJ I WYPOSAZENIE WNĘTRZA. Wystrój wnętrza w latach 1684-89 zaprojektował Giovanni Pietro Tencalla i był ono dziełem m.in. wybitnego śląskiego malarza Michaela Willlmanna i rzeźbiarza Michaela Mandika. Po pożarze w 1719 r. pracami kierował Baltazar Fontana, który wykonał ołtarze i dekorację stiukową, autorem fresków jest zaś morawski malarz Franciszek Eckstein. Ołtarz główny w prezbiterium został wykonany w 1724 r. według projektu Baltazara Fontany. Obraz ołtarzowy pochodzi z 1864 r. Z tego samego czasu pochodzi także ołtarz ustawiony po środku prezbiterium. W kaplicy na lewo od prezbiterium umieszczony jest obraz śś. Cyryla i Metodego namalowany i podarowany przez polskiego malarza Jana Matejkę. Kolejne dwa ołtarze ustawione są w ramionach transeptu, oba zaprojektował Baltazar Fontana. W lewym ramieniu transeptu w kaplicy św. Benedykta znajduje się obraz Michaela Willmanna przedstawiający św. Benedykta z siostrą św. Scholastyką. W ołtarzu umieszczone są także relikwie św. Iluminata. W przeciwległej kaplicy św. Bernarda w ołtarzu umieszczona jest trumna ze szczątkami św. Wiktora. We wschodniej części nawy głównej ustawione są barokowe stalle z przełomu XVII/XVIII w. o bogatej dekoracji snycerskiej. Bogatą dekorację posiada też barokowa ambona, której projekt przypisuje się Baltazarowi Fontanie. W kaplicach bocznych ustawiony jest dziesięć barokowych ołtarzy z 1. połowy XVII w. Wykonanie wszystkich ołtarzy przypisywane jest Baltazarowi Fontanie. W ołtarzach poświęconych śś. Florianowi i Wacławowi znajdują się obrazy autorstwa Michaela Willmanna. Na chórze umieszczony jest późnobarokowy prospekt organowy, który kryje w sobie współczesne organy, wykonane w latach 1963-64 w zakładzie Rieger-Kloss w Krnovie.