Lublin, kościół św. Stanisława, dominikanów

Szczegóły: | Odsłony: 3377

Lublin, kościół św. Stanisława, dominikanów

Lokalizacja: Lublin, Złota 9 (51.247821, 22.569848)
Budowa: 1342, 1575-XVII w.
Styl: renesans, barok

Jednym z ważniejszych zabytków Lublina jest kościół św. Stanisława, którego charakterystyczny późnorenesansowy szczyt fasady zamyka skośnie perspektywę ulicy Dominikańskiej. W kościele tym od XV w. przechowywana była cenna relikwia Drzewa Krzyża Świętego, która w 1991 r. została skradziona i dotąd nie udało się jej odnaleźć.

HISTORIA. Przybycie dominikanów do Lublina związane było z misją św. Jacka Odrowąża na Ruś. Około połowy XIII w. powstał tu drewniany kościół i niewielki klasztor. Po 1342 r. nastąpiła fundacja murowanego gotyckiego kościoła, który bez większych zmian przetrwał do pożaru w 1575 r. W wyniku pożaru zawaleniu uległy sklepienia i doszczętnie wypaliło się wyposażenie świątyni. W czasie odbudowy kościoła nadano mu renesansowy charakter. Ostateczny kształt kościół uzyskał w XVII w. kiedy to trójnawowy korpus i prezbiterium otoczone zostały barokowymi kaplicami.

ARCHITEKTURA. Kościół posiada cechy renesansu i baroku. Złożony jest z trójprzęsłowego, trójnawowego korpusu halowego ujętego po bokach rzędami kaplic oraz trójprzęsłowego prezbiterium, zakończonego od wschodu barokową kaplicą Tyszkiewiczów. Do prezbiterium od południa dostawiona jest barokowa kaplica Firlejów oraz zakrystia a od północy przylegają kaplice Niepokalanego Poczęcia NMP i Ossolińskich. Zachodnia fasada kościoła ozdobiona jest późnorenesansowym szczytem, podzielonym gęsto gzymsami i pilastrami oraz ujętym sterczynami. Fasadę zachodnią flankują też dwie niskie czworoboczne wieże. Prezbiterium i korpus nakrywają strome dachy dwuspadowe. Wewnątrz ściany nawy głównej rozczłonkowane są filarami opiętymi parami pilastrów, dźwigających wydatny gzyms z belkowaniem. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami. Prezbiterium oddzielone od nawy półkolistą arkadą tęczy, jego ściany także opięte są parami piastrów dźwigających gzyms z belkowaniem. Prezbiterium i nawy nakrywają sklepienia kolebkowe z lunetami, pokryte stiukowymi listwami imitującymi rysunek gwiaździsty i krzyżowo-żebrowy.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kościół posiada bardzo bogaty wystrój i wyposażenie, które pochodzi przeważnie z XVII i XVIII w. W prezbiterium ustawiony jest klasycystyczny ołtarz, oddzielający chór zakonny od części przeznaczonej dla wiernych. W korpusie nawowym i w kaplicach do niego przylegających ustawionych jest kilkanaście rokokowych ołtarzy wykonanych około 1760 r. Z tego samego czasu pochodzą dwie ambony symetrycznie umiejscowione w pierwszym przęśle prezbiterium. Cennym zabytkiem jest obraz Pożaru Lublina w 1719 r., kiedy to miasto zostało uratowane przez modlitwy i procesję z relikwiami Świętego Krzyża. Obraz zawieszony jest na zachodniej ścianie pierwszej z kaplic przy południowej nawie. W północnej nawie zawieszone są też trzy obrazy namalowane w warsztacie Tomasza Dolabelli w latach 1651-1653. Na lewo od wejścia umieszczony jest pomnik nagrobny Piotra Firleja, wojewody lubelskiego (zm. 1619), wykonany w 1619 r. w warsztacie kamieniarskim w Pińczowie. Nad wejściem umieszczony jest barokowo-klasycystyczny prospekt organowy z 20-głosowymi organami wykonanymi w 1893 r. w firmie Leopolda Blomberga w Warszawie.

Kaplica Tyszkiewiczów zbudowana na przedłużeniu prezbiterium w 1645 r. z fundacji wojewody kijowskiego, Janusza Tyszkiewicza, przez Jana Cangerle. W przyziemiu na planie kwadratu, w górnej części przechodzi w ośmiobok i nakryta owalną kopułą z latarnią. Ściany kaplicy zdobią sztukaterie wykonane przez Jana Chrzciciela Falconiego w latach 1655-58, m.in. z sześcioma postaciami proroków. Na kopule znajduje się fresk przedstawiający scenę Sądu Ostatecznego namalowany przez Tomasza Muszyńskiego po 1654 r. Na ścianach zawieszone są obrazy z dziejami Drzewa Krzyża Świętego. Przy ścianach ustawione są stalle z 1658 r. z wizerunkami świętych i błogosławionych zakonników dominikańskich na zapleckach.

Kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP zbudowana od północy na wysokości prezbiterium w latach 1728-1729, z fundacji Anny Rzewuskiej Krasickiej, kasztelanowej chełmskiej. Wejście do kaplicy prowadzi przez bogato zdobiony portal z medalionem z popiersiem fundatorki i herbami Rogala Krasickich oraz Krzywda Rzewuskich a poniżej herby Pilawa i Pogoń podtrzymywane przez putta zaś w zwieńczeniu draperii herb z przedstawieniem Jednorożca. Kaplica ma plan prostokąta i zamknięta jest półkolistą apsydą. Nakrywa ją sklepienie kolebkowe na gurtach, pokryte bogatą dekoracja sztukatorską i obrazami przedstawiającymi Przekazanie relikwii Krzyża Świętego lubelskim dominikanom przez biskupa Andrzeja oraz Przekazanie przez Matkę Bożą relikwii Krzyża świętym Dominikowi i Tomaszowi. Koncha nad apsydą ozdobiona jest freskami Boga Ojca, dwóch aniołów i Gołębicy Ducha Świętego. W kaplicy ustawiony jest późnobarokowy ołtarz z 1729 r. z obrazem Matki Bożej namalowanym w 1838 r. przez Feliksa Pęczarskiego. W kaplicy znajduje się też 5-głsoowy pozytyw organowy wykonany w latach 1740-1760.

Kaplica Firlejów została wzniesiona przy południowej ścianie prezbiterium w latach 1615-22. Jej wnętrze ozdobione jest podziałami i sztukateriami wykonanymi przez Jana Wolfa w 1630 r., uważanymi za najlepsze dzieło tego artysty. Kopułę kaplicy pokrywają stiukowe plakiety w sieci ornamentowanych wałków. W kaplicy ustawiony jest barokowy ołtarz z XVII w. z obrazem św. Dominika. Na ścianie południowej znajduje się renesansowy, piętrowy pomnik nagrobny Mikołaja Firleja, kasztelana krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego (zm. 1526) i Piotra Firleja, wojewody ruskiego (zm. 1553), wykonany zapewne około 1560 r. w warsztacie Jana Marii Padovano.

Kaplica Ossolińskich dobudowana do prezbiterium od północy w 1624 r. z fundacji Katarzyny Ossolińskiej. Wzniesiona na planie kwadratu, nakryta kopułą z latarnią, którą zdobią stiukowe żebra w typie renesansu lubelskiego. W kaplicy ustawiony jest wczesnobarokowy ołtarz z 2. połowy XVII w., w którym umieszczony jest obraz Matki Bożej Opiekunki dominikanów wykonany około 1630/1540 w warsztacie Tomasza Dolabelli.

LITERATURA

Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Turski S., Lublin. Najciekawsze zabytki i miejsca, Lublin br.
Żabicki J. Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, ARKADY 2013
Strona internetowa: https://lublin.dominikanie.pl

Lublin, kościół św. Stanisława, dominikanów