Słowacja

Koszyce, katedra św. Elżbiety
Košice, dóm sv. Alžbety

Lokalizacja:  Koszyce, Hlavna (48.720222, 21.258106)
Budowa: 1380 - pocz. XVI w.
Budowniczy:  Mistrz Stefan
Styl: gotyk

Zbliżając się do Koszyc, już z daleka zauważamy olbrzymią bryłę tutejszej katedry, która dominuje nad miastem. Największa świątynia Słowacji stoi przy reprezentacyjnej Hlavná námesti. Już w średniowieczu była to budowla wyjątkowa pod względem rozmiarów i formy dla całego ówczesnego Królestwa Węgier, w granicach którego znajdowały się nie tylko Koszyce ale i cała Słowacja.

HISTORIA. Prace przy budowie rozpoczęto około 1380 r. i trwały one z przerwami do początku XVI w. Dużą rolę odegrał w nich Mistrz Stefan, który wykończył pięcionawowy korpus, transept, wieżę i jeden z portali. Niszczące katedrę pożary w latach 1556 i 1775 oraz trzęsienie ziemi z 1834 r. i huragan z 1875 r. wymusiły generalny remont świątyni, który przeprowadzono w latach 1877-1896. W czasie prac, którymi kierował m.in. Imre Steindl, budowniczy gmachu peszteńskiego parlamentu, nie obyło się bez prób regotycyzacji katedry.

ARCHITEKTURA. Koszycka katedra jest budowlą gotycką, złożoną z pięcionawowego korpusu bazylikowego z transeptem oraz z prezbiterium zamkniętego pięciobocznie. Korpus poprzedza od zachodu potężna fasada, zwieńczona w środkowej części trójkątnym szczytem, ujętym po bokach dwiema wieżami. Wyższa wieża północna nakryta jest barokowym hełmem, niższą wieże południową nakrywa dach namiotowy. Prezbiterium, nawę główną i transept nakrywają dachy dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę na skrzyżowaniu naw, zaś nawy boczne nakryte są dachami pulpitowymi. Ściany katedry na zewnątrz opięte są uskokowymi przyporami, które zwieńczone są pinaklami. Do wnętrza prowadzi kilka gotyckich portali, z których najcenniejszy jest północny, ozdobiony płaskorzeźbami Sądu Ostatecznego, Żywotu św. Elżbiety i Ukrzyżowania. Interesujące są też portale od zachodu i południa Równie duże wrażenie robi przestronne wnętrze katedry, nakryte sklepieniami gwiaździstymi, wspartymi na masywnych filarach. Arkady międzynawowe, podobnie jak łuk tęczy są ostrołukowe.

WYPOSAŻENIE WNETRZA. Najcenniejszym zabytkiem we wnętrzu świątyni jest gotycki ołtarz główny św. Elżbiety, wybitne dzieło średniowiecznego malarstwa słowackiego, wykonany w latach 1474-77, złożony z 48 malowanych scen z życia św. Elżbiety, Matki Boskiej i Chrystusa oraz z rzeźbionymi postaciami Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Elżbiety, umieszczonymi w polu głównym, autorstwa Nicolausa Gerhaerta, rzeźbiarza niderlandzkiego pracującego w Wiedniu. Na uwagę zasługują też inne późnogotyckie ołtarze: Nawiedzenia z 1516 r., Ostatniej Wieczerzy z XV w., Zaśnięcia NMP, św. Antoniego, oba z XVI w. oraz św. Anny Samotrzeć z malowidłem tablicowym z 1516 r. w neogotyckiej oprawie. Pozostałe ołtarze są neogotyckie i pochodzą przeważnie z początku XX w. Bardzo cennym zabytkiem jest też gotycka grupa Ukrzyżowania z około 1320 r., umieszczona na parapecie południowego oratorium. Pod północną nawą znajduje się krypta księcia Franciszka II Rakoczego (zm. 1735), przywódcy antyhabsburskiego powstania, bohatera narodowego Węgier, którego prochy sprowadzono tu w 1906 r. z Turcji.

W skład zespołu katedralnego wchodzą również dwie sąsiednie budowle, są to gotycka kaplica św. Michała z XIV w., zbudowana jako kostnica na ówczesnym cmentarzu oraz również XIV-wieczna wieża św. Urbana, pełniąca dawniej funkcję dzwonnicy.

Tekst umieszczony 17.08.2008

LITERATURA

Pavel J., Sztuka Czechosłowacji, Warszawa 1986
Sakralna architektura na Slovensku, opr. zb., Komarno 1996

Koszyce, katedra św. Elżbiety

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł