świętokrzyskie

Lokalizacja:  Kielce, pl. Najświętszej Marii Panny 3 (50.868797, 20.629072)
Budowa: 2. połowa XIII w., 1632-35
Styl: barok

HISTORIA. Kielce od końca XI w. znajdowały się w dobrach biskupów krakowskich. Pierwszy romański kościół zbudowany został na miejscu obecnej katedry już w 1171 r. z fundacji biskupa krakowskiego Gedki. Była to świątynia o randze kolegiaty, co wskazywać może na znaczącą rolę Kielc w dobrach biskupów krakowskich. Romańska kolegiata została zniszczona w 1244 r. w czasie najazdu Konrada Mazowieckiego. Następnie była odbudowana a potem wielokrotnie rozbudowywana i przekształcana. W końcu XVI w. przedłużono nawę główną, zaś w latach 1632-35 kościół został przebudowany z fundacji kardynała Jana Alberta Wazy i jego wnętrze uzyskało dzisiejszy wczesnobarokowy wygląd. W 1719 r. dobudowane zostały boczne kaplice. Wreszcie w latach 1869-72 powstała obecna neobarokowa fasada.

ARCHITEKTURA. Świątynia jest budowlą trójnawową o układzie bazylikowym, z sześcioprzęsłowym korpusem nawowym i krótkim prezbiterium zakończonym apsydą. Fasada katedry jest trójosiowa, dwukondygnacjowa i zwieńczona trójkątnym szczytem, również podzielonym na dwie kondygnacje. Fasada rozczłonkowana jest pilastrami, w centralnej części znajduje się półkolista wnęka z rzeźbą Niepokalanego Poczęcia NMP, powyżej w kwadratowej wnęce Chrystus ukazany w półpostaci. Szczyt ujęty jest po bokach spływami wolutowymi. Świątynię nad nawą główną nakrywa dach dwuspadowy z wydatną wieżyczką na sygnaturkę z podwójną latarnią, nawy boczne nakryte są dachami pulpitowymi. Wewnątrz nawa główna nakryta jest sklepieniem kolebkowo-krzyżowym. Nawy boczne oddzielone są od nawy głównej półkolistymi arkadami.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wyposażenie wnętrza katedry jest przeważnie późnobarokowe z 2. poł. XVIII w. Ołtarz główny został wykonany przez Antoniego Frączkiewicza w 1728 r., znajduje się w nim obraz Wniebowzięcia NMP, namalowany przez Szymona Czechowicza w 1730 r. Pięć pozostałych późnobarokowych ołtarzy bocznych zostało wykonanych w warsztacie Antoniego Frączkiewicza w latach 1726-30. Z tego okresu pochodzą też stalle, ławki, konfesjonały i loża biskupia oraz ambona. Ze starszych zabytków warto wymienić renesansowy pomnik nagrobny Elżbiety z Krzyckich Zebrzydowskiej (zm. 1553), przypisywany Janowi Marii Padovano i późnogotycki tryptyk z około 1500 r. ze sceną Koronacji Matki Bożej oraz świętymi Wojciechem i Stanisławem. W ołtarzu przy końcu nawy południowej umieszczony jest łaskami słynący obraz Matki Bożej Różańcowej zwanej też Kielecką, pochodzący z około 1600 r. W katedrze znajduje się wiele epitafiów i tablic pamiątkowych z okresu od XVII do XX w. Do najciekawszych należy marmurowa tablica umieszczona na zewnętrznej północnej ścianie świątyni ufundowana w 1782 r. przez prymasa Michała Poniatowskiego. Zawiera ona alfabet, liczby napisane cyframi i słowami, są tam też wzorce łokcia koronnego, stopy angielskiej i francuskiej oraz zestawienie miar długości i powierzchni potrzebnych do mierzenia gruntów. Znaczną część tablicy zajmują prawdy wiary. W kryptach pod katedrą pochowani są biskupi kieleccy (diecezja kielecka powstała w 1805 r.).

W bezpośrednim sąsiedztwie katedry znajdują się wzniesione w XVIII w. dzwonnica i kaplica oraz symboliczny grobowiec Wojciecha Bartosa Głowackiego, zmarłego w wyniku ran odniesionych w bitwie pod Szczekocinami w 1794 r.

LITERATURA

Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Strona internetowa: http://www.katedra-kielce.pl

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł