wielkopolskie

Poznań, katedra śś. Piotra i Pawła

Lokalizacja: Poznań, Ostrów Tumski 17 (52.411540, 16.948514)
Budowa: 1244-XV w.
Styl: gotyk

Położona na Ostrowie Tumskim katedra należy do najstarszych świątyń chrześcijańskich na ziemiach polskich, jest też najstarszą polską katedrą.

HISTORIA. Położona na Ostrowie Tumskim katedra należy do najstarszych świątyń chrześcijańskich na ziemiach polskich, jest też najstarszą polską katedrą. Pierwsza katedra poznańska była trójnawową bazyliką romańską o długości około 48 m. Badacze spierają się czy powstała około 968 r. dla nowo utworzonego biskupstwa misyjnego czy później po roku 1000 (Z. Świechowski). Tradycja wiąże z katedrą poznańską miejsce pochówku pierwszych władców Polski z dynastii piastowskiej: Mieszka I (zm. 992) i jego syna Bolesława Chrobrego (zm. 1025). Po zniszczeniu katedry w czasie najazdu czeskiego w latach 1038-39, została ona odbudowana z wykorzystaniem murów wcześniejszej świątyni. Kolejne prace rozpoczęto po 1244 r. kiedy to z inicjatywy biskupa Boguchwała powstało wielobocznie zamknięte wczesnogotyckie prezbiterium. W 1362 r. rozpoczęto budowę korpusu nawowego, który ukończono do początku XV w. Około 1410 r. rozebrano poprzednie prezbiterium i na jego miejscu wzniesiono obecne z obejściem i wieżami. Kaplice boczne wznoszono od XIV do XV w. W XVII w. miała miejsce gruntowna przebudowa katedry, która nadała jej barokowy wygląd. Kolejna przebudowa w duchu klasycyzmu miała miejsce w 4. ćw. XVIII. W tym czasie bryła katedry nie miała już wyglądu budowli gotyckiej. Przekształcenia kaplic trwały aż do XIX w. W czasie II wojny światowej Niemcy zamienili katedrę na magazyn. W 1945 r. katedra została uszkodzona w wyniku ostrzału artyleryjskiego i wybuchł pożar. Zniszczeniu uległa fasada, runęły sklepienia nawy głównej i prezbiterium. W czasie odbudowy zdecydowano się przywrócić świątyni jej gotycki charakter, wtedy m.in. zrekonstruowano szczyt zachodni, wnętrze nawy i prezbiterium nakryto sklepieniami.

ARCHITEKTURA. Katedra poznańska to dużych rozmiarów świątynia gotycka, jej długość wynosi około 72, szerokość wraz z kaplicami 36 m a wysokość nawy głównej 24 m. Posiada układ bazylikowy, złożona z dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie i otoczonego węższym i niższym dziewięcioprzęsłowym obejściem z wieńcem kaplic oraz czteroprzęsłowego, trójnawowego korpusu, którego nawa główna przedłużona jest o przęsło międzywieżowe ku zachodowi. Nawy boczne ujęte są po bokach kaplicami bocznymi. Od zachodu dostawione są dwie wieże na przedłużeniu naw bocznych, zaś od wschodu trzy wieże nad przęsłami obejścia prezbiterium. Wieże zachodnie są kwadratowe, opięte przyporami i nakryte rekonstruowanymi hełmami nawiązującymi do form późnobarokowych. Wieże wschodnie są wieloboczne i nakryte barokowymi hełmami. Świątynię nakrywają dachy dwuspadowe nad nawą główną i prezbiterium oraz dachy jednospadowe nad nawami bocznymi. Fasada frontowa zwieńczona jest schodkowym szczytem, poniżej znajduje się długie okno ostrołukowe z czterodzielnym maswerkiem i rozetą. W przyziemiu ostrołukowy portal wykonany z profilowanych kształtek z kolorowej glazury. Ściany obejścia opięte są przyporami. Ściany wewnątrz prezbiterium podzielone są na trzy strefy. W dolnej części znajdują się ostrołukowe arkady do obejścia, powyżej galeria tryforialna a w górnej strefie duże okna trójdzielne. Prezbiterium nakrywają sklepienia krzyżowe. Obejście nakrywają sklepienia na służkach wiązkowych. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, w górnej części oświetlona oknami ostrołukowymi i nakryta zrekonstruowanym sklepieniem gwiaździstym.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Po wejściu do wnętrza katedry uwagę zwraca późnogotycki poliptyk ustawiony w prezbiterium, będący dziełem wrocławskiego warsztatu z początku XVI w. a pochodzący z kościoła w Górze Śląskiej. W środkowej szafie ołtarza umieszczone są figury Marii oraz śś. Barbary i Katarzyny. Na awersach wewnętrznych skrzydeł znajduje się dwanaście mniejszych postaci świętych niewiast, zaś na rewersach przedstawionych jest osiem malowanych scen pasyjnych. Przy ścianach prezbiterium ustawione są późnogotyckie stalle z XV/XVI w., przywiezione ze Zgorzelca. W nawie znajdują się XVIII-wieczne ambona i chrzcielnica, pochodzące z poewangelickiego kościoła w Miliczu. Aby obejrzeć pozostałe zabytki katedry trzeba zajrzeć do kaplic rozmieszczonych wzdłuż naw bocznych i obejścia. Trzecia kaplica w lewej nawie nosi wezwanie św. Cecylii. Znajduje się tu barokowy obraz św. Cecylii grającej na organach z 1. połowy XVII w., którego autorem jest włoski malarz Giovanni Francesco Barbieri zwany Guercino. Piąta z lewej to kaplica Najświętszego Sakramentu. Znajduje się tu pomnik nagrobny rodu Górków, wykonany przez Hieronima Canavesiego w 1574 r. Dominują w nim wykonane z czerwonego marmuru leżące postacie Andrzeja Górki (zm. 1551), kasztelana poznańskiego i jego żony Barbary (zm. 1545). Idziemy dalej obejściem do Kaplicy Królewskiej, przy wejściu do której ustawiony jest pomnik nagrobny biskupa Benedykta Izdbieńskiego, wykonany przez Jana Michałowicza z Urzędowa. Kaplica Królewska, zwana też Złotą Kaplicą, obecną bizantyjską formę uzyskała w latach 1836-37, kiedy to urządzono tu Mauzoleum Królewskie dla pierwszych władców Polski według projektu architekta Franciszka Lanciego. W ołtarzu kaplicy umieszczony jest obraz Wniebowzięcie NMP, będący kopią dzieła Tycjana. Na prawo ustawiony jest neogotycki sarkofag ze szczątkami Mieszka I i Bolesława Chrobrego. Powyżej zawieszony jest obraz Edwarda Brzozowskiego Bolesław Chrobry i Otton III u grobu św. Wojciecha. Po lewej stronie ustawiony jest spizowy pomnik obu władców wykonany przez Christiana Raucha na zlecenie Edwarda Raczyńskiego. Nad nim zawieszony jest obraz Januarego Suchodolskiego Mieszko kruszący bałwany. W kaplicy Świętej Trójcy w prawej nawie znajduje się pomnik nagrobny biskupa Adama Konarskiego, wykonany przez Hieronima Canavesiego. Ostatnia kaplica św. Stanisława, powstała z fundacji króla polskiego Przemysła II (zm. 1295), który po śmierci został tutaj pochowany. W 1995 r. w kaplicy umieszczono monumentalny pomnik z rzeźbioną postacią króla, wykonany przez Mariana Koniecznego.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Sztuka polska T. 2, Gotyk, opr. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2010
Zlat M., Sztuka polska T. 3. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.katedra.archpoznan.pl/ 

Poznań, katedra śś. Piotra i Pawła

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł