Piza, katedra Santa Maria Assunta

Szczegóły: | Odsłony: 2029

Piza, katedra Santa Maria Assunta
Pisa, duomo di Santa Maria Assunta

Lokalizacja: Pisa, Piazza del Duomo (43.723291, 10.395533)
Budowa: 1063 – 1272
Architekt: Buscheto, Rainaldo
Styl: romanizm

Budowa katedry w Pizie miała być świadectwem rosnącej potęgi republiki kupieckiej, która skutecznie rywalizowała z Genuą i Wenecją. W romańskiej świątyni widoczne są wpływy bizantyjskie i arabskie a do jej budowy i wystroju wykorzystano materiały przywożone do Pizy jako łupy wojenne z całego basenu Morza Śródziemnego.

HISTORIA. Prace budowlane przy katedrze ruszyły w 1063 r. a kierował nimi początkowo Mistrz Buscheto. W 1118 r. papież Gelazy II konsekrował katedrę. W latach 1140-1180 katedra została powiększona pod kierunkiem architekta Rainaldo. Przedłużono wtedy korpus o trzy przęsła i powiększono transept. Rainaldo zaprojektował też fasadę, która wzniesiono dopiero w latach 1261-1272. Katedra ucierpiała znacznie w 1585 r. na skutek pożaru, który zniszczył wiele elementów wystroju wnętrza. Mimo wielokrotnych ingerencji budowlanych w późniejszych wiekach, katedra zachowała pierwotny romański charakter. W 1987 r. kompleks budynków katedry w Pizie został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

ARCHITEKTURA. Romańska katedra wzniesiona została na planie krzyża łacińskiego. Składa się z pięcionawowego, dziesięcioprzęsłowego, bazylikowego korpusu, trójnawowego, pięcioprzęsłowego transeptu, którego nawy środkowe zakończone są półkolistymi apsydami oraz z krótkiego trójnawowego, dwuprzęsłowego prezbiterium, którego środkowa nawa także zakończona jest półkolistą apsydą. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się eliptyczną kopuła.

Elewacje katedry obłożone są szarobiałym marmurem z dodatkami marmurów kolorowych. W dolnej części fasady znajdują się trzy portale wejściowe nakryte półkolistymi tympanonami. Powyżej fasadę dzielą trzy kondygnacje półkolistych arkad a całość nakrywa trójkątny arkadowy szczyt z figurą Matki Bożej w zwieńczeniu. Elewacje boczne katedry podzielone są na trzy kondygnacje, z których dolna i najwyższa rozczłonkowane są półkolistymi ślepymi arkadami, przebitymi niewielkimi otworami okiennymi. Nawy główne prezbiterium, korpusu i transeptu nakrywają dachy dwuspadowe a nawy boczne dachy jednospadowe. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się eliptyczna kopuła, której bęben obiega arkadowa galeria zwieńczona kwiatonami.

Wewnątrz nawy boczne otwarte są do nawy głównej półkolistymi arkadami, wspartymi na kolumnach o korynckich kapitelach. Nawy główne korpusu i transeptu nakryte są drewnianym stropem kasetonowym z XVII w., zaś nawy boczne nakrywają są sklepienia krzyżowe. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się eliptyczną kopuła na trompach. Wzdłuż korpus, prezbiterium i transeptu biegnie babiniec, wzorowany na rozwiązaniach bizantyjskich, nakryty także stropem kasetonowym.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Znaczna część wystroju i wyposażenia katedry przepadła w czasie pożaru z 1585 r., m.in. cenne mozaiki. Mimo tych strat wnętrze nadal wypełnia wiele cennych zabytków sztuki. Na sklepieniu apsydy prezbiterium zachowała się mozaika z 1302 r. przedstawiająca Chrystusa na Majestacie, będąca dziełem samego Cimbaue. Kopułę nad skrzyżowaniem zdobi fresk Wniebowzięcie NMP, wykonał go w 1631 r. Orazio Riminaldi z Pizy. Na ścianach kościoła zachowało się jeszcze kilka późnośredniowiecznych fresków. Za ołtarzem głównym znajduje się duży zespół obrazów przedstawiających sceny Starego Testamentu i sceny Chrystologiczne. Wśród autorów są tacy malarze jak Andrea del Sarto, Sodoma, Domenico Becccafumi i Orazio Riminaldi. W prawym ramieniu transeptu urządzona jest kaplica San Ranieri. W ołtarzu umieszczony jest sarkofag z ciałem świętego, który jest także patronem Pizy. Na lewo znajduje się pomnik nagrobny cesarza Henryka VII Luksemburskiego (zm. 1313), wykonany przez Tino da Camaino w 1315 r. W lunecie nad nagrobkiem umieszczone jest malowidło dwóch aniołów z warsztatu Domenico Ghirlandaio. Tuż obok znajdują się Porta San Ranieri, drzwi brązowe wykonane około 1180 r. przez Bonnano Pisano. Składają się one z 24 kwater ozdobionych reliefami przedstawiającymi sceny z Nowego Testamentu. W ołtarzu lewej nawy prezbiterium umieszczony jest bizantyjski obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z około 1200 r. Prawdziwym arcydziełem włoskiej rzeźby jest gotycka ambona, którą w latach 1302-1310 wykonał Giovanni Pisano. Ambonę zdobi dziewięć reliefów ze scenami z życia Chrystusa. W ołtarzach bocznych kościoła oglądać można interesujące obrazy takich włoskich malarzy jak Andrea del Sarto, Perin del Vaga, Giovanni Antonio Sogliani z Florencji, Francesco Vanni ze Sieny czy Giovanni Battista Paggi z Genui.

BAPTYSTERIUM zostało wzniesione w latach 1152 - 1180 a pracami budowlanymi kierował architekt Diotisalvi. Po 1260 r. Nicola Pisano wykonał gotycką dekorację galerii. Kopuła nad baptysterium powstała dopiero pod koniec XIV w. Baptysterium w Pizie jest największą tego typu budowlą we Włoszech. Jego wysokość wynosi 54 metry. Elewacje baptysterium podzielone są trzy kondygnacje. Dolna kondygnacja rozczłonkowana jest półkolistymi ślepymi arkadami, druga kondygnację obiegają wąskie arkady wsparte na cienkich kolumnach. Najwyższa kondygnacja przebita jest biforiami, nad którymi wznoszą się trójkątne szczyty. Wewnątrz osiem kolumn wspiera kopułą i dwie kondygnacje galerii. Najcenniejszym zabytkiem w baptysterium jest chrzcielnica wykonana w latach 1255-60 przez Nicola Pisano. Jej parapet ozdabiają płaskorzeźbione sceny z życia Chrystusa.

KAMPANILA znana jest jako KRZYWA WIEŻA. Jej budowę rozpoczęto w 1174 r. i po dojściu do trzeciej kondygnacji prace przerwano na skutek odchylenia konstrukcji od pionu. Następnie w 2. połowie XIII w. podwyższono wieżę do szóstej kondygnacji, by w 1350 r. dodać jeszcze najwyższe piętro na pomieszczenie dzwonów. W latach 1990-2001 wieżę zabezpieczono przed dalszym odchylaniem się i poddano zabiegom konserwatorskim. Wieża ma wysokość ponad 58 metrów i jest odchylona 5,5° od pionu. Elewacje wieży rozczłonkowane są rzędami półkolistych arkad wspartych na smukłych kolumienkach.

LITERATURA

Jepson T., Florencja i Toskania. Przewodnik National Geographic, Warszawa 2011
Knaurs Kulturführer in Farbe, Florenz und Toskana, Augsburg 1998
Sztuka romańska, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000
Sztuka Świata, t.3, opr. zb., Warszawa 1993
Strona internetowa: https://www.opapisa.it/en/ (dostęp 24.11.2021)

Piza, katedra Santa Maria Assunta