kujawsko-pomorskie

Lokalizacja:  Włocławek, pl. Mikołaja Kopernika 7 (52.660985, 19.067862)
Budowa: 1340-1411, 1875-1901
Styl: gotyk, neogotyk

HISTORIA. Pierwsza wzmianka o istnieniu katedry we Włocławku pochodzi z 1185 r. Zapewne funkcję świątyni katedralnej pełnił wtedy kościół grodowy, ponieważ stolicę biskupstwa kujawskiego przeniesiono z Kruszwicy w 1148 r. Nowa romańska katedra powstała przypuszczalnie w 2. ćwierci XIII w. i przetrwała do 1329 r., kiedy to została zniszczona w czasie najazdu krzyżackiego. Budowę obecnej katedry rozpoczął w 1340 r. biskup Maciej z Gołańczy. Do 1365 r. ukończono chór i następnie do 1411 r. wzniesiono korpus nawowy. W 1463 r. rozpoczęto budowę wież, które zostały ukończone w 1. ćwierci XVI w. W tym samym czasie dobudowano kilka kaplic do prezbiterium i południowej nawy. W 1. ćwierci XVI w. dwie z tych kaplic, NMP i św. Kazimierza zostały przebudowane w stylu manieryzmu. W latach 1875-1901 katedra została gruntownie zregotycyzowana pod kierunkiem Konstantego Wojciechowskiego, co znacząco zmieniło bryłę świątyni.

ARCHITEKTURA. Gotycki i przekształcony w duchu neogotyku kościół złożony jest z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu bazylikowego oraz trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego pięciobocznie. Nawa główna przedłużona jest ku zachodowi o jedno przęsło i ujęta dwiema wieżami. Na całej długości naw dostawione są rzędy kaplic. Przy przęśle wschodnim korpusu nawowego usytuowane są symetrycznie kaplice kopułowe. Przy prezbiterium dobudowane są przybudówki zakrystyjne. Na zewnątrz kościół opięty jest jednoskokowymi przyporami, między którymi umieszczone są dwudzielne okna ostrołukowe. Prezbiterium i nawę główną nakrywają dachy dwuspadowe, nad nawami bocznymi i kaplicami dachy jednospadowe. Neogotyckie elewacje wież podzielone są ostrołukowymi oknami i blendami. Wieże zwieńczone są ceglanymi szczytami i nakryte ostrosłupowymi hełmami. Między wieżami umieszczone jest duże ostrołukowe okno trójdzielne, poniżej neogotycki przedsionek z ostrołukowym portalem. Wewnątrz sklepienia prezbiterium i korpusu gwiaździste czteroramienne, rekonstruowane w 1883 r., w nawie wsparte na filarach na rzucie kwadratu. Nawy boczne otwarte są do nawy głównej ostrołukowymi arkadami.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. U wejścia do prezbiterium ustawiony jest krucyfiks z początku XVII w. Zaraz za nim umieszczony jest późnogotycki obraz Wniebowzięcia Marii z 1475 r. W prezbiterium ustawione są stalle barokowe z 1683 r. o bogatej dekoracji snycerskiej. W północnej nawie znajduje się obraz Wniebowzięcia Marii, namalowany przez gdańskiego malarza Bartłomieja Strobla w 1639 r., dawniej umieszczony w ołtarzu głównym. Interesującym zabytkiem jest srebrny ołtarz z 1744 r., wykonany przez Jana Letyńskiego z Wąbrzeźna. Dużej klasy dziełem jest pomnik nagrobny Piotra z Bnina, biskupa kujawskiego (zm. 1494), wykonany przez Wita Stwosza jeszcze za życia biskupa z fundacji Filipa Bunaccorsi zwanego Kallimachem. W kościele znajduje się też kilka innych pomników nagrobnych m.in. renesansowe nagrobki biskupów Krzesława z Kurozwęk i Jana Karnkowskiego. W kaplicy św. Barbary, zachowały się gotyckie witraże z około 1350 r., przeniesione z prezbiterium, ze scenami z dzieciństwa Chrystusa oraz ze scenami Chrztu w Jordanie i Wniebowzięcia NMP. Obecnie w prezbiterium znajdują się witraże zaprojektowane przez Józefa Mehoffera.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski W., Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1993
Sztuka polska t. 2, Gotyk, opr. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2010
Sztuka polska t. 4. Wczesny i dojrzały barok (XVII w.) wyd. Arkady, Warszawa 2013
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016
Strona internetowa: https://www.katedrawloclawek.pl (dostęp 17.05.2020)

• Poprzedni artykuł