łódzkie

Lokalizacja:  Tum, powiat Łęczyca (52.056116, 19.232669)
Budowa: 1136-1161
Styl: romanizm

Monumentalna kolegiata w Tumie pod Łęczycą stanowi kopię romańskiej katedry wawelskiej. Jest wprawdzie nieco mniejsza ale dość dokładnie powtarza formę architektoniczną swojego krakowskiego pierwowzoru. Budowa tak okazałej świątyni w centrum podzielonej na dzielnice Polski, na krótko po śmierci Bolesława Krzywoustego, służyć miała utrzymaniu jedności kraju. To właśnie w kolegiacie w odbywać się miały zjazdy przedstawicieli rodu Piastów oraz duchowieństwa archidiecezji gnieźnieńskiej. Do fundatorów tej świątyni należeć mógł ówczesny arcybiskup gnieźnieński Janik oraz zapewne młodsi synowie Krzywoustego, pozostający wraz matką, księżną Salomeą, w opozycji do seniora Władysława Wygnańca. Kolegiata znajdowała się niegdyś w obrębie dawnej przedlokacyjnej Łęczycy w pobliżu grodu łęczyckiego. Dopiero lokowanie Łęczycy na obecnym miejscu przed 1267 r. spowodowało opuszczenie przez mieszkańców okolic świątyni.

HISTORIA. Kolegiata wznoszona była w latach 1136-1161 zapewne przy udziale warsztatu zatrudnionego przy budowie katedry wawelskiej. W 1241 r. kolegiata oparła się najazdowi tarskiemu ale już w 1294 została spalona w czasie najazdu Litwinów. W czasie odbudowy kolegiaty po pożarze w 1475 r. zgotycyzowano jej wnętrze, m.in. przez zastąpienie filarów i kolumn biforiów emporowych ostrołukowymi arkadami. Nawy boczne zyskały wtedy sklepienia krzyżowo-żebrowe. Kolejne zmiany miały miejsce w XVII w. kiedy to m.in. przemurowano ściany nawy głównej i wprowadzono nowe otwory okienne o odcinkowych zamknięciach. Około 1782 r. nadbudowano wieże i wzniesiono szczyt zachodni. W takim kształcie kościół przetrwał do wybuchu II wojny światowej, kiedy to w czasie bitwy nad Bzurą został poważnie zniszczony. Odbudowa kościoła prowadzona w latach 1947-61 przywróciła mu romański charakter usuwając jednocześnie późniejsze naleciałości. Jedynie w nawach bocznych pozostawiono gotyckie sklepienia. Do niedawna prowadzone były jeszcze prace konserwatorskie we wnętrzu kolegiaty, które rozpoczęto w latach 90-tych XX w.

ARCHITEKTURA. Kolegiata w Tumie pod Łęczycą to trójnawowa bazylika emporowa, sześcioprzęsłowa z krótkim wydzielonym prezbiterium zamkniętym apsydą. Od zachodu świątynia zakończona jest wielką dwukondygnacjową apsydą ujętą dwiema masywnymi wieżami. Nawy boczne zakończone są od wschodu apsydami a do ich przęseł od północnego i południowego wschodu przylegają cylindryczne wieżyczki . Od północy do korpusu dostawiona jest kruchta. Obie wieże zachodnie są kwadratowe i nakryte namiotowymi hełmami. Ich górne kondygnacje przeprute są biforiami i triforiami a w szczytowych partiach obiegają je fryzy arkadkowe. Kruchta północna jest wczesnobarokowa i zwieńczona trójkątnym szczytem. Na zewnątrz nawa główna i krótkie prezbiterium nakryte są dachami dwuspadowymi, zaś nawy boczne nakrywają dachy jednospadowe. Do wnętrza od północy prowadzi romański portal z czasu budowy kościoła. Uskokowy z czterema parami kolumn i trzema wałkami archiwolty oraz z płaskorzeźbionymi postaciami w tympanonie, przedstawiającymi Madonnę w towarzystwie dwóch aniołów po bokach. Na głowicach kolumn widnieją motywy zoomorficzne oraz sceny walk zwierząt. Wałki archiwolty pokryte są dekoracją roślinną i wyobrażeniami zwierzęcymi. Wewnątrz nawa główna nakryta jest betonowym stropem płaskim, przykrytym stropem drewnianym. Nawy boczne nakryte są gotyckimi sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Prezbiterium podniesione jest kilka stopni wyżej niż posadzką korpusu. Nawy boczne otwarte są do nawy głównej ostrołukowymi arkadami. Ponad nawami bocznymi znajdują się empory, także otwarte do nawy głównej półkolistymi arkadami. Empory te połączone są z emporą w górnej kondygnacji apsydy zachodniej. Nawy boczne przeprute są dwoma rzędami półkolistych okien, zaś nawa główna oświetlona jest oknami zrekonstruowanymi, także o półkolistych zamknięciach. Duże półkoliste okna znajdują się też w absydzie wschodniej. W południowej ścianie prezbiterium znajduje się gotycki portal.

WYSTRÓJ WNĘTRZA. Wnętrze kościoła pozbawione jest cennego wyposażenia ruchomego. Warto jednak zwrócić uwagę na XII-wieczne malowidło ze sceną Sądu Ostatecznego odsłonięte i częściowo zrekonstruowane w dolnej części zachodniej apsydy.

Rzut poziomy za: Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br

LITERATURA

Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Świechowski Z., Sztuka polska, t.I, Romanizm, wyd. Arkady 2006
Strona internetowa: http://kolegiatatum.pl

• Poprzedni artykuł