Włochy

Akwileja, bazylika Santa Maria Assunta
Aquileia, basilica Santa Maria Assunta

Lokalizacja: Akwileja, Piazza Capitolo1, prowincja Udine (45.769627, 13.370855)
Budowa: IV – XI w.
Styl: wczesne chrześcijaństwo, romanizm

W czasach rzymskich Akwileja była ważnym ośrodkiem administracji a od czasów wczesnochrześcijańskich do 1751 r. mieściła się tu siedziba patriarchatu. Najważniejszym zabytkiem miasta jest romańska bazylika Wniebowzięcia NMP. Warto ją odwiedzić aby obejrzeć wczesnochrześcijańskie mozaiki podłogowe. Zostały one odkryte w czasie prac konserwatorskich prowadzonych na początku XX w. przez polskiego uczonego Karola Lanckorońskiego.

HISTORIA. Początki bazyliki w Akwilei sięgają czasu wydania edyktu mediolańskiego w 313 r. Krótko po tym czasie biskup Teodor rozpoczął budowę wczesnochrześcijańskiej świątyni. Została ona zniszczona w czasie najazdu Hunów w 452 r. i następnie odbudowana. W kolejnych wiekach bazylika była kilka razy rozbudowywana. W IX w. do korpusu dodano transept i apsydę. W 988 r. świątynia została uszkodzona w czasie trzęsienia ziemi a następnie w wyniku odbudowy przeprowadzonej do 1031 r. otrzymała  formy romańskie. Kolejne zniszczenia przyniosło trzęsienie ziemi z 1348 r. W czasie odbudowy półkoliste arkady nawy głównej zostały zastąpione ostrołukowymi. W XV w. nawa główna została nakryta drewnianym stropem. W 1998 r. świątynia została wpisana listę światowego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego UNESCO.

ARCHITEKTURA. Romański kościół złożony z trójnawowego, bazylikowego korpusu, transeptu i krótkiej apsydy prezbiterium. Do transeptu po obu bokach dostawione są kaplice zamknięte półkolistymi apsydami. Od frontu kościół poprzedza arkadowy przedsionek łączący kościół z baptysterium. Fasada podzielona jest przyporami i zwieńczona trójkątnym szczytem. W środkowej części znajduje się duże okno dwudzielne (biforium), po bokach rozmieszczone są mniejsze okna zamknięte półkoliście a powyżej okulus. Elewacje kościoła przeprute są wąskimi oknami zamkniętymi półkoliście i ostrołukowo, powyżej w nawie głównej i transepcie obiegający fryz arkadkowy. Elewacje naw bocznych podparte są masywnymi przyporami. Nad nawą główną i transeptem dachy dwuspadowe, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, wspartymi na romańskich kolumnach z korynckimi kapitelami. Nawa główna nakryta jest gotyckim stropem w formie kadłuba statku, nad nawami bocznymi drewniane stropy płaskie.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Najcenniejszym zabytkiem kościoła są wczesnochrześcijańskie mozaiki z IV w. o motywach figuralnych i ornamentalnych. Widnieją na nich postacie Chrystusa Dobrego Pasterza, cesarza Konstantyna i jego matki Heleny oraz różne gatunki fauny: koń, jeleń, gazela, langusta, ryby i ptaki. Mozaiki zajmują powierzchnię około 760 m². W kościele zachowało się też kilka fragmentów fresków. W apsydzie prezbiterium znajduje się malowidło z XI w. z przedstawieniem Madonny Tronującej z symbolami ewangelistów. Inne freski z tego okresu zachowały się w prawym ramieniu transeptu. U wejścia do prezbiterium znajduje się renesansowa Tribuna Magna, wykonana przez Bernardino da Bissone na początku XVI w. Pod prezbiterium znajduje się krypta z IX w., której ściany pokryte są freskami przedstawiającymi sceny z życia Chrystusa i Marii, postacie świętych i żywoty św. Marka i św. Hermagorasa z Akwilei. W kaplicy San Pietro na prawo od prezbiterium umieszczony jest malowany poliptyk z 1503 r. autorstwa Pellegrino da San Daniele, głównego przedstawiciela renesansu friulijskiego. W polu środkowym ołtarza umieszczone są postacie śś. Piotra i Pawła, w polach bocznych święci: Hermagoras, Fortunat, Teodor i Girolamo, w zwieńczeniu Chrystus Zbawiciel a w predelli scena Przybycia św. Marka do Akwilei. W prawym ramieniu transeptu umieszczone są także cztery pomniki nagrobne członków rodziny Della Torre. Z innych zabytków w kościele warto wymienić gotycką Pietę, kilka innych rzeźb i renesansowe pomniki nagrobne.

DZWONNICA wolnostojąca, romańska zbudowana w XI w. na planie kwadratu, w ostatniej szóstej kondygnacji przechodząca w ośmiobok i nakryta ostrosłupowym hełmem.

BAPTYSTERIUM zbudowane na planie ośmioboku z sześciobocznym basenem chrzcielnym po środku otoczonym ściętymi kolumnami, podtrzymującymi dawną kopułę.

LITERATURA

Knaurs Kulturführer in Farbe. Italien, opr. zb. Augsburg 2000
Strona internetowa: https://www.archeocartafvg.it/portfolio-articoli/aquileia-ud-il-battistero/ (dostęp 14.12.2020)

Akwileja, bazylika Santa Maria Assunta

• Następny artykuł