Austria
Sankt Florian, kościół Wniebowzięcia NMP, św. Floriana i św. Augustyna
Sankt Florian, kirche Maria Himmelfahrt, heilige Florian und heilige Augustinus
Lokalizacja: Sankt Florian, Stifstrasse 1 (48.207887, 14.378666)
Budowa: 1686 - 1708
Architekt: Carlo Antonio Carlone
Styl: barok
Kościół klasztorny jest jedną z najokazalszych barokowych świątyń w Austrii. Według tradycji został zbudowany na miejscu grobu świętego Floriana. Słynie także ze wspaniałych organów, na których grywał jako organista kompozytor Anton Bruckner.
HISTORIA. Pierwsza wzmianka o istnieniu klasztoru na miejscu grobu św. Floriana pochodzi z 819 r. kiedy to zakonnicy przyjęli regułę augustiańską. w. Był on wielokrotnie niszczony w czasie najazdów Awarów i Węgrów. W 1071 r. do St. Florian przybyli augustianie, którzy zbudowali romański kościół i odnowili budynki klasztorne. Po pożarze w 1235 r. stary kościół rozebrano, wznosząc na jego miejscu gotycką świątynię. W 1. połowie XVII w. wnętrze kościoła zostało zbarokizowane. Ważnym momentem w dziejach klasztoru była dziękczynna pielgrzymka cesarza Leopolda III do grobu św. Floriana w 1683 r. po zwycięskiej bitwie z Turkami. Krótko potem, bo w 1686 r. rozpoczęto budowę obecnego kościoła i klasztoru. Autorem projektu był mediolański architekt Carlo Antonio Carlone, który do 1708 r. ukończył kościół i zachodnie skrzydło klasztorne. Po nim kierownictwo nad budową klasztoru przejął architekt Jakob Prandtauer z Tyrolu, który wykonał m.in. Salę Marmurową, letni refektarz i klatkę schodową. Po śmierci Prandtauera w 1726 r. prace budowlane i wykończeniowe kontynuowali Jakob Steinhuber i jego syn Michael.
ARCHITEKTURA. Barokowy kościół złożony jest z jednoprzęsłowego prezbiterium zamkniętego trójbocznie, pozornego transeptu z kopułą nad skrzyżowaniem naw oraz czteroprzęsłowej nawy, ujętej po bokach kaplicami i poprzedzony dwuwieżową fasadą. Fasada wysunięta jest nieco do przodu przed wieże i rozczłonkowana piastrami. Dolna kondygnacja zwieńczona jest wydatnym gzymsem z belkowaniem i przerwanym trójkątnym szczytem. W jej środkowym polu umieszczony jest prostokątny portal wejściowy nakryty trójkątnym tympanonem zwieńczonym okiem opatrzności. W bocznych polach znajdują się nisze z posągami św. Floriana i św. Augustyna. Kondygnacja górna ujęta jest spływami wolutowymi i nakryta półkolistym szczytem. Wieże czworoboczne, wysokie na 80 metrów, w najwyższej kondygnacji przechodzące w ośmiobok, nakryte barokowymi hełmami. Elewacje kościoła o podziałach ramowych, przebite zostały w nawie i prezbiterium oknami o nieregularnych kształtach. Nawę i prezbiterium nakrywa dach dwuspadowy, nad transeptem kopuła z latarnią. Wewnątrz ściany rozczłonkowana są potężnymi półkolumnami na wysokich cokołach, dźwigających wydatny gzyms z belkowaniem. Nawa otwarta jest do kaplic bocznych półkolistymi arkadami, nad którymi znajdują się empory, zamknięte odcinkowo i oddzielone balustradami. Prezbiterium nakrywa eliptyczne sklepienie zwierciadlane, nad transeptem kopuła na pendentywach, zaś nad nawą sklepienia żaglaste na gurtach.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest przeważnie barokowe i pochodzi z przełomu XVII i XVIII w. Kościół posiada bogatą dekorację stiukową, którą wykonał Giovanni Battista Carlone. Sklepienia zdobią freski ze scenami z życia św. Floriana i Koronacji Matki Bożej, które wykonali w latach 1690-1695 monachijscy malarze Johann Anton Gumpp i Melchior Steindl. W prezbiterium znajduje się barokowy ołtarz główny, który w latach 1683-1690 wykonał Johann Baptist Colomba z czerwonego marmuru Untersberg. W polu głównym ołtarza umieszczony jest obraz Wniebowzięcie NMP, dzieło włoskiego malarza Giuseppe Ghezzi z 1687 r., tabernakulum wykonał Johann Jakob Sattler w 1769 r. Przy ścianach pozornego transeptu ustawione są stalle z bogatą dekoracją snycerską i rzeźbiarską oraz zwieńczone dwoma organami. Stalle są dziełem rzeźbiarzy Adama Franza z Linzu i Jakoba Auera z Bolzano z 1702 r. Skrzynie organowe wykonał Josef Remmer w 1791 r. W bocznych kaplicach znajduje się osiem barokowych marmurowych ołtarzy z końca XVII w. W ołtarzach umieszczone są m.in. dwa obrazy śląskiego malarza Michaela Willmana z 1700 r.: Święta Anna oraz Anioł Stróż, ponadto obraz Święty Augustyn wybitnego austriackiego malarza Johanna Michaela Rottmayra i wreszcie dzieło włoskiego malarza Andrea Celesti Święta Maria Magdalena obmywająca stopy Jezusowi z około 1700 r. W nawie znajduje się późnobarokowa ambona z 1755 r. wykonana z czarnego marmuru przez Michaela Leithnera z Lilienfeld, jej dekoracja rzeźbiarska jest dziełem wiedeńskiego rzeźbiarza Josefa Resslera. Ławy kościelne wykonał w latach 1701-1703 stolarz Adam Jegg a ozdobił je rzeźbami Thomas Auer. Na chórze muzycznym ustawione są wielkie 103-głosowe organy Brucknera. Zostały wykonane w latach 1770-1774 przez słoweńskiego organmistrza Franza Xaviera Krismanna jako 76-głsowy instrument. Późnobarokowy prospekt organowy jest dziełem Johanna Christiana Jegga. Organy te były kilka razy konserwowane i modyfikowane. W 1951 r. powiększono je do 103 głosów i dziś są największymi grywalnymi organami na terenie Austrii. W latach 1848-1855 organistą w kościele klasztornym był austriacki kompozytor Anton Bruckner, który został pochowany bezpośrednio pod chórem muzycznym. Informuje o tym płyta nagrobna umieszczona w posadzce przedsionka. Nawę od przedsionka oddziela wspaniała krata wykuta przez Hansa Messnera w 1698 r. Na ścianie w przedsionku umieszczony jest herb papieża Jana Pawła II, upamiętniający podniesienie kościoła do godności bazyliki mniejszej w 1999 r. Z przedsionka wejście prowadzi do kaplicy Mariackiej, która posiada barokowe wyposażenie.
KRYPTA nakryta sklepieniem krzyżowym wspartym na toskańskich kolumnach uważana jest za miejsce pochówku świętego Floriana. Zachowały się tu nagrobki prepozytów opactwa oraz pomnik nagrobny Katarzyny Habsburżanki (zm. 1572), trzeciej żony króla polskiego Zygmunta II Augusta. Jest też kamienna trumna pustelniczki Wilbirgi (zm. 1289), która przez 41 lat mieszkała w pustelni obok kościoła i zmarła w opinii świętości. W krypcie pochowano też wielkiego kompozytora Antona Brucknera (zm. 1896).
LITERATURA
Knaurs Kulturführer in Farbe Wachau, oprac. zb., München 1985
Strona internetowa: http://www.stift-st-florian.at/ (dostęp 18.12.2022)
Strona internetowa: https://baroqueart.museumwnf.org/database_item.php?id=monument;BAR;at;Mon11;40;de (dostęp 18.12.2022)
Sankt Florian, kościół Wniebowzięcia NMP, św. Floriana i św. Augustyna
