Austria

Heiligenkreuz, kościół Świętego Krzyża
Heiligenkreuz, stiftskirche Heiligenkreuz

Lokalizacja:  Heiligenkreuz, Markgraf-Leopold-Platz 3 (48.055176, 16.131795)
Budowa: do 1187 - 1293
Styl: romanizm, gotyk

HISTORIA. Klasztor cystersów w Heiligenkreuz został założony przez margrabiego Leopolda III Babenberga. Jeszcze tego samego roku do Heiligenkreuz przybyli zakonnicy z opactwa Morimond. Pierwszy romański kościół został konsekrowany w 1187 r. była to budowla złożona z trójnawowego korpusu, transeptu i chóru. W kościele tym przechowywano cenną relikwię Krzyża Świętego, długości 23,5 cm, którą w 1188 r. podarował zakonnikom książę Leopold V Babenberg. W latach 1288-1293 na miejscu romańskiego chóru wzniesiono chór gotycki. W 1674 r. do kościoła dobudowano wieżę. W 1683 r. budynki klasztorne zostały spalone prze Turków a następnie odbudowane w stylu barokowym. Klasztor cystersów uniknął kasaty za panowania cesarza Józefa II, ponieważ zakonnicy prowadzili działalność oświatową i duszpasterską. W 1982 r. od północy do kościoła przybudowano kaplicę św. Krzyża.

ARCHITEKTURA. Kościół złożony z romańskiego pięcioprzęsłowego i trójnawowego korpusu bazylikowego, transeptu oraz szerszego trójnawowego i trójprzęsłowego chóru (prezbiterium) halowego zamkniętego ścianą prostą. W narożniku pomiędzy północnym ramieniem transeptu i północną nawą dostawiona jest barokowa wieża. Do północnego ramienia transeptu dobudowana jest kaplica Świętego Krzyża z 1982 r. Fasada kościoła z dwoma portalami wejściowymi w przyziemiu. Portal główny uskokowy z trzema parami kolumn, nakryty ostrołukową archiwoltą z motywami roślinnymi w tympanonie, ujęty kolumnami zwieńczonymi obeliskami. Mniejszy lewy portal także ostrołukowy wsparty na kolumnach z krzyżem węgierskim w tympanonie. W górnej części znajdują się trzy duże okna zamknięte łukami półkolistymi z kolumnowymi obramieniami. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt i półszczyty ozdobione arkadkowymi fryzami. Elewacje boczne korpusu nawowego podzielone są pilastrami i zwieńczone fryzami arkadkowymi. Nawy boczne oświetlone są dużymi prostokątnymi oknami zamkniętymi półkoliście, w nawie głównej wąskie okna także zamknięte półkoliście. Elewacje chóru opięte są uskokowymi przyporami pomiędzy którymi rozmieszczone są duże trójdzielne ostrołukowe okna z maswerkami. Chór nakryty jest wysokim dachem dwuspadowym, niższy dach dwuspadowy nakrywa nawę główną zaś nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Wewnątrz chór (prezbiterium) nakryty jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi wspartymi na wiązkowych filarach, które zastosowano tutaj po raz pierwszy w Austrii. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami wspartymi na prostokątnych filarach. Szerokość przęsła nawy głównej odpowiada dwóm przęsłom naw bocznych. Nawę główną nakrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe, które pojawia się tutaj po raz pierwszy na ternie Austrii. Nawy boczne nakryte są sklepieniami kolebkowymi na gurtach. Dzwonnica zbudowana na planie kwadratu, podzielona na trzy kondygnacje i nakryta cebulastym hełmem.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium ustawiony jest neogotycki ołtarz główny z 1897 r. z mensą ołtarzową nakrytą ostrołukowym baldachimem. U podstawy ołtarza głównego złożone są relikwie bł. Ottona z Freising. W ołtarzu przechowywany jest też fragment relikwii korony cierniowej. Nad ołtarzem umieszczona jest współczesna kopia krucyfiksu wykonanego przez Mastro Guglielmo w 1138 r. Na południowej ścianie prezbiterium zawieszony jest obraz Wniebowzięcie Matki Bożej autorstwa Johanna Michaela Rottmayra. Po wschodniej stronie nawy głównej ustawione są barokowe stalle, które wykonał w 1707 r. Giovanni Giuliani. W północnym ramieniu transeptu znajdują się organy, które wykonał w 1804 r. Ignaz Kober. Naprzeciw dużych organów umieszczony jest mniejszy barokowy instrument z 1764 r., którego twórcą jest Johann Wimola.

KAPITULARZ. Klasztor w XII i XIII w. pełnił funkcję mauzoleum rodu Babenbergów a miejsce ich wiecznego spoczynku stanowił kapitularz. Tam właśnie zachował się pomnik nagrobny księcia Fryderyka II Kłotliwego (zm. 1246), ostatniego z rodu Babenbergów. Jest to gotycka tumba z leżącą postacią zmarłego w zbroi. W posadzkę wmurowano jeszcze dziewięć płyt nagrobnych przedstawicieli rodu Babenbergów.

KOLUMNA ŚW. TRÓJCY. Na dziedzińcu klasztornym ustawiona jest kolumna Trójcy Świętej, którą na początku XVIII w. wykonał włoski rzeźbiarz Giovanni Giuliani.

LITERATURA

Knaurs Kulturführer in Farbe Österreich, oprac. zb., Augsburg 1998
Rüttnauer G., Knaurs Kulturführer in Farbe Wien und umgebung, Augsburg 1998
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000

Heiligenkreuz, kościół Świętego Krzyża

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł