Praga, katedra św. Wita

Szczegóły: | Odsłony: 7751

Praga, katedra św. Wita
Praha, katedrála svatého Víta

Lokalizacja: Praga - Hradczany, Vikářská 38/4, (50.090853, 14.400479)
Budowa: 1344-1406, 1883-1929
Architekt: Mateusz z Arras (1344-52), Peter Parler (1356-99), Josef Mocker (1883-1929)
Styl: gotyk, neogotyk

Katedra św. Wita w Pradze jest najważniejszą i największą czeska świątynią (długość 124 metry, szerokość 60 metrów). Jest najlepszym w Europie Środkowej i Wschodniej przykładem gotyckiej architektury sakralnej. Jej wnętrze kryje w sobie ogromna liczbę zabytków czeskiej sztuki i kultury. Jest też nekropolią władców Czech.

HISTORIA. Dzisiejsza katedra zbudowana została na miejscu dwóch wcześniejszych świątyń. Pierwszą z nich była wczesnoromańska rotunda wzniesiona około 925 r. przez księcia Wacława, późniejszego świętego, który został w niej pochowany. Druga świątynia to trójnawowa romańska bazylika, która została zbudowana z inicjatywy księcia Spitygniewa II około 1060 r. Było to prawie wiek po tym jak Praga została siedzibą biskupstwa (973 r.). W 1344 r. biskupstwo praskie zostało podniesione do godności arcybiskupstwa. Jeszcze tego samego roku rozpoczęto budowę obecnej katedry. Autorem projektu i pierwszym budowniczym był Mateusz z Arras, sprowadzony do Pragi z Awinionu. Do swojej śmierci w 1352 r. zdążył zbudować dolne partie prezbiterium z obejściem i ośmioma otaczającymi jej kaplicami. Od 1356 r. prace budowlane kontynuował Peter Parler, który ukończył prezbiterium i nakrył je sklepieniem (1370-1389), zbudował kaplicę św. Krzyża, dziewiątą z kaplic otaczających prezbiterium, wzniósł także kaplice św. Zygmunta i św. Wacława, zakrystię, przyziemie wieży południowej oraz sąsiednią Złotą bramę. Po śmierci Parlera w 1399 r. budowę kontynuowali jego synowie Johann i Wenzel, którzy do 1406 r. wznieśli wieżę do wysokości galerii. Zamknęli też prezbiterium prowizoryczną ścianą o wysokości 32 m. z rozetowym oknem i arkadowym przejściem. Dalsze prace budowlane zostały przerwane przez wojny husyckie. Dopiero za panowania Władysława II Jagiellończyka w latach 1505-1511 Benedykt Ried zbudował oratorium królewskie. Pól wieku później Bonifaz Wohlmut wybudował emporę muzyczną. W 1770 r. wieża południowa została nakryta barokowym hełmem. Wreszcie w latach 1883-1929 do gotyckiego prezbiterium dobudowano według projektu Josefa Mockera trójnawowy korpus z kaplicami i dwuwieżową fasadę od zachodu.

ARCHITEKTURA. Katedra składa się z dwóch części gotyckiej i neogotyckiej. Gotycką część stanowi bazylikowe, trójnawowe, pięcioprzęsłowe prezbiterium z obejściem, otoczone wieńcem kaplic oraz wieża południowa. Część neogotycka to transept, bazylikowy, trójnawowy i pięcioprzęsłowy korpus z kaplicami po bokach oraz dwuwieżowa fasada zachodnia. Nawy główne korpusu i prezbiterium oraz transept nakrywa wspólny dach dwuspadowy. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się neogotycka wieżyczka na sygnaturkę z ostrosłupową iglicą. Nawy boczne i przylegające do nich kaplice nakrywają wspólne dachy dwuspadowe, które skryte są między łukami oporowymi wspartymi na potężnych przyporach. Przypory te zwieńczone są pinaklami. Ściany między przyporami i łukami oporowymi przeprute są ostrołukowymi oknami z maswerkami. Złota brama poprzedzająca południowe ramię transeptu w dolnej części składa się trzech ostrołukowych arkad, zaś górna część podzielona na trzy pola pinaklami ozdobiona jest mozaiką wykonaną w latach 1370-71 przez artystów weneckich i przedstawiającą scenę Sądu Ostatecznego. Wnętrze złotej bramy nakrywa wsparte na filarze trójdzielne sklepienie z oderwanymi żebrami. Fasada zachodnia, ujęta jest dwiema trójkondygnacyjnymi wieżami (wysokimi na 82 metry), u dołu kwadratowymi, w najwyższej kondygnacji przechodzącymi w ośmioboki, zwieńczonymi ażurowymi ostrosłupowymi hełmami. W środkowej części fasady umieszczone jest wielkie okno ostrołukowe, z wpisaną w nie rozetą wypełnioną maswerkiem. Całość wieńczy trójkątny szczyt wypełniony ślepymi maswerkami. W dolnej kondygnacji znajdują się trzy portale ostrołukowe, z płaskorzeźbami w tympanonach i zwieńczone wimpergami. Wieża południowa (wysokość na 96 metrów) jest kwadratowa, podzielona na cztery kondygnacje. Trzy pierwsze kondygnacje są gotyckie i wypełnione wielkimi ostrołukowymi oknami. Czwartą kondygnację tworzy galeria widokowa zbudowana wraz z nakryciem wieży potężnym barokowym hełmem z podwójną latarnią. Wieża opięta jest masywnymi przyporami ozdobionymi wimpergami i pinaklami. Układ przestrzenny wnętrza starszej gotyckiej części został powielony w części neogotyckiej, nadając świątyni jednolity charakter. Nawa główna prezbiterium, korpusu oraz ramiona transeptu nakryte są sklepieniami sieciowymi o oryginalnym rysunku żeber. Nawy boczne, obejście oraz większość kaplic nakrywają sklepienia krzyżowe. Ściany prezbiterium podzielone są na trzy kondygnacje, w dolnej części ostrołukowe arkady międzynawowe, w środkowej triforium a w górnej wielkie okna ostrołukowe, czterodzielne z maswerkami. Triforium przy apsydzie ozdobione zostało w latach 1374-85 przez Petera Parlera i jego warsztat 21 popiersiami osób związanych z rodem Luksemburgów oraz zasłużonych dla budowy katedry, duchownych i budowniczych.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE. Katedra św. Wita jest prawdziwą skarbnicą czeskiej sztuki od XIV w. po czasy współczesne. W zwięzłym opisie można przedstawić tylko najważniejsze obiekty i elementy wystroju w większości zgromadzone w 19 kaplicach otaczających korpus i prezbiterium. Wchodząc lewym wejściem i idąc zgodnie z kierunkiem zwiedzania docieramy do trzeciej kaplicy zwanej Nową Arcybiskupią. Spoczywają tu arcybiskupi prascy zmarli w XX w. a w oknie znajduje się secesyjny witraż zaprojektowany przez Alfonsa Muchę w 1931 r. z wizerunkami świętych Cyryla i Metodego. Dalej napotykamy neogotyckie kręcone schody prowadzące do skarbca katedralnego, który nie jest udostępniany zwiedzającym. W lewym ramieniu transeptu znajduje się renesansowa kruchta, wykonana przez Bonifaza Wohlmuta, która przed dobudową korpusu stanowiła wejście do katedry. W obecnym miejscu została ustawiona w 1924 r. Wchodzimy do części gotyckiej. Pierwsza po lewej jest kaplica św. Zygmunta, za nią Stara Zakrystia i kaplica św. Anny. Dochodzimy do Starej Kaplicy Arcybiskupiej, gdzie znajduje się nagrobek Vratislava z Pernštejna (zm. 1582), kanclerza Królestwa Czeskiego, wykonany przez Vredemana de Vries. W arkadzie chóru naprzeciwko kaplicy umieszczona jest drewniana płaskorzeźba przedstawiająca ucieczkę z Pragi Fryderyka I Wittelsbacha w 1620 r. po klęsce protestantów pod Białą Górą. Kaspar Bechteler umieścił na płycie wierny widok barokowej Pragi. Obok płaskorzeźby stoi posąg kardynała Fryderyka Schwarzenberga, wykonany w latach 1892-95 przez wybitnego czeskiego rzeźbiarza Josefa Vaclava Myslbeka. Następna jest kaplica św. Jana Chrzciciela z nagrobkami dwóch władców z dynastii Przemyślidów: Brzetysława II (zm. 1100) i Borzywoja II (zm. 1124), oba wykonane przez warsztat Petera Parlera w latach 1366-78. Kolejna kaplica Panny Marii usytuowana jest na osi prezbiterium. Znajdują się tu dwa kolejne pomniki Przemyślidów, wykonane w latach 1366-67 przez Jindricha Parlera, bratanka Petera: po prawej Brzetysława II (zm. 1055), tego samego który w 1038 r. spustoszył Wielkopolskę i zrabował w Gnieźnie relikwie św. Wojciecha i po lewej Spitygniewa II (zm. 1061), fundatora romańskiej katedry. W kolejnej kaplicy Świętych Relikwii także znajdują się pomniki czeskich władców, wykonane w pracowni Petera Parlera. Po lewej pomnik Przemysła Ottokara I (zm. 1230) i po prawej Przemysła II Ottokara (zm. 1278). Następna kaplica św. Jana Nepomucena kryje umieszczone w ołtarzu relikwie św. Wojciecha i Pięciu Braci Męczenników, zamordowanych w 1003 r. w wielkopolskim Międzyrzeczu. Relikwie te wywiózł w 1038 r. z Gniezna wspomniany książę Brzetysław II. W kaplicy tej znajduje się jeszcze pomnik nagrobny arcybiskupa praskiego Jana Očka z Vlašimi (zm. 1378), wykonany w warsztacie Petera Parlera około 1370 r. Naprzeciw kaplicy ustawione jest ogromne, barokowe mauzoleum św. Jana Nepomucena (zm. 1393), wykonane z 2 ton srebra przez wiedeńskiego złotnika Johanna Josepha Würtha w latach 1733-36 według projektu Josefa Emanuela Fischera von Erlach. W kolejnej kaplicy św. Marii Magdaleny znajdują się płyty nagrobne pierwszych budowniczych katedry Mateusza z Arras (zm. 1352) i Petera Parlera (1399) a na wprost wejścia umieszczona jest płaskorzeźba Kaspara Bechetelera ze sceną przedstawiającą plądrowanie wnętrza katedry przez kalwinów w 1619 r. Dotarliśmy do kruchty południowej, nad którą wznosi się oratorium królewskie zbudowane przez Benedykta Rieda w 1493 r. dla króla Władysława II Jagiellończyka. Parapet oratorium zdobią liczne herby ziem, nad którymi władca ten panował. Wyjątkiem jest herb Polski, której najstarszy syn Kazimierza Jagiellończyka władcą nigdy nie był. Wysunięta część oratorium, wsparta jest na zworniku wyrastającym z plątaniny konarów i gałęzi. W następnej kaplicy Świętego Krzyża warto obejrzeć pozostałości gotyckich malowideł z XIV w. i piękny krucyfiks wykonany w Mediolanie w XV w. W tej kaplicy znajduje się wejście do krypt królewskich, gdzie znajdują się sarkofagi czeskich władców: Karola IV Luksemburskiego (zm. 1378), wspólny sarkofag jego czterech żon, wśród nich Anny Świdnickiej i Elżbiety Pomorskiej, Wacława IV Luksemburskiego (zm. 1457), Władysława II Pogrobowca (zm. 1457), Jerzego z Podiebradów (zm. 1477) oraz cesarza Rudolfa II (zm. 1612). Wyjście z krypt usytuowane jest w środkowej nawie obok mauzoleum królewskiego. Taką nazwę nosi wspaniały pomnik nagrobny pierwszych Habsburgów na tronie czeskim, Ferdynanda I (zm. 1564), jego żony Anny Jagiellonki (zm. 1547) oraz ich syna Maksymiliana (zm. 1576). Pomnik powstał w latach 1571-1589 a jego autorem jest holenderski artysta Alexander Collin. Z miejsca, w którym się znajdujemy warto zwrócić uwagę na kilka witraży umieszczonych w oknach katedry. We wschodnich oknach prezbiterium umieszczone są trzy witraże z lat 1939-48 projektowane przez Maxa Švabinskego. W lewym oknie widzimy św. Wojciecha z Karolem IV, w środkowym Święta Trójca i w prawym Madonna z księciem Spitygniewem II. W ogromnym neogotyckim oknie południowego ramienia transeptu umieszczony jest witraż z przedstawieniem Sądu Ostatecznego, projektowany przez Maxa Švabinskego. W rozecie zachodniej fasady znajduje się witraż Stworzenie Świata z 1921 r., projektowany przez Františka Kysele. Wróćmy teraz do obejścia obok kaplicy św. Andrzeja, gdzie przy filarze ustawiony jest barokowy pomnik Leopolda Šlika (zm. 1723), kanclerza Królestwa Czeskiego, wykonany wspólnie przez Josepha Emanuela Fischer von Erlach oraz Františka Maximiliana Kaňke. Obok znajduje się kaplica św. Wacława, najważniejsza z kaplic katedry. Na tym miejscu w X w. stała rotunda, w której został pochowany św. Wacław. Obecna kaplica powstała w XIV w. ale grób świętego pozostał na pierwotnym miejscu. Interesujący jest gotycki portal z 1373 r. prowadzący do kaplicy od strony prezbiterium. Jego ościeża zdobią rzeźby św. Piotra wypierającego się Jezusa i szatana wyrywającego język Judaszowi. Ściany kaplicy do wysokości dwóch metrów pokryte są złotem i wyłożone 1345 półszlachetnymi kamieniami, między nimi umieszczone są gotyckie malowidła z lat 1372-73 przedstawiające sceny z Nowego Testamentu. Wyższe partie ścian pokryte są scenami z życie św. Wacława, autorstwa Mistrza Ołtarza Litomierzyckiego, najwybitniejszego malarza późnego gotyku w Czechach. Ołtarz główny w kaplicy stoi dokładnie na miejscu grobu św. Wacława. Na prawo od niego ustawiony jest zrekonstruowany nagrobek świętego. Na płycie nagrobka pod baldachimem umieszczone są relikwie św. Wacława. Kolejna jest kaplica Hasenburska położona w przyziemiu wieży południowej. Za nią znajdują się trzy kaplice nowszej, neogotyckiej części, które kończą zwiedzanie wnętrza katedry. Na wieży południowej zawieszone jest siedem dzwonów. Największy z nich Zygmunt waży aż 13,5 tony i odlany został w 1549 r. przez Tomáša Jaroša w Brnie. Następny Wacław waży 4,5 tony i odlany został w 1542 r. przez Ondřeja Matyáša w Pradze. Najstarszym dzwonem jest 3,5 tonowy Jan Chrzciciel odlany przez ludwisarza o imieniu Stanisław w 1449 r.

LITERATURA

Machowski M. Sztuka gotycka w Europie Środkowo-Wschodniej i Północnej, [w:] Sztuka Świata, wyd. ARKADY 1990
Pavel J., Sztuka Czechosłowacji, Warszawa 1986
Pernal M., Praga. Spacerownik historyczny, Warszawa 2013
Prague. Detailed Visual Guide, opr. zb., Praga 2019
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 2000
Szymański R., Złota Praga. Historie nie do opowiedzenia, Polanica Zdrój 2013

Praga, katedra św. Wita