dolnośląskie

Lokalizacja: Ziębice, ul. Gliwicka 4 (50° 36′ 0″ N, 17° 2′ 32″ E)
Budowa: 3 ćw. XIII w. - 2. poł. XIV w.
Styl: gotyk

HISTORIA. Pierwotny, późnoromański kościół w Ziębicach zbudowany został na początku XIII w. Przypuszczalnie był to kościół jednonawowy z transeptem i wydzielonym prezbiterium, zamkniętym apsydą, ramiona transeptu również zakończone były apsydami. W 3. ćwierci XIII w. na miejscu starej nawy wzniesiony został dwunawowy korpus a w 2. połowie XIV w. późnoromańskie prezbiterium zastąpiono obecnym gotyckim, wtedy też powstała kaplica św. Jerzego wraz z emporą książęcą. W latach 1420-23 dobudowano od północy kaplicę Mariacką, zaś w 2. połowie XV w. przy fasadzie zachodniej postawiono dzwonnicę. W latach 1706-07 wymieniono zachodnią cześć sklepień oraz przebudowano dach, w miejsce podwójnego powstał jeden, wspólny dla obu naw. Częściowe usunięcie barokowych naleciałości nastąpiło podczas restauracji kościoła przeprowadzonej w latach 1898-1900 pod kierunkiem E. Stiehla.

ARCHITEKTURA. Jest to kościół gotycki, zbudowany z cegły. Składa się z dwunawowego korpusu o czterech przęsłach oraz z trójnawowego, bazylikowego prezbiterium, również o czterech przęsłach, zamkniętego trójbocznie. Przy korpusie dwie kaplice od północy (Mariacka) i południa (św. Jerzego) tworzą rodzaj nawy poprzecznej. Przy fasadzie zachodniej od północy stoi czterokondygnacjowa dzwonnica, zbudowana na planie kwadratu, zwieńczona krenelażem i nakryta ostrosłupowym hełmem. Na zewnątrz kościół został opięty przyporami, między którymi umieszczone są ostrołukowe okna, obustronnie rozglifione z maswerkami. W zachodniej elewacji widać dwie przeźroczyste rozety oraz dwa ostrołukowe portale, które prowadzą do zabytkowego wnętrza kościoła. Starszy północny portal jest wczesnogotycki i pochodzi z 1 połowy XIII w. Jest uskokowy z czterema parami kolumn, ozdobiony jest w tympanonie motywem palmetowego krzyża na tle liści klonowych i winnych. Będący jego kopią portal południowy pochodzi już z przełomu XIX/XX w. Wewnątrz korpus nawowy nakryty jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym, wspartym na masywnych filarach. Prezbiterium nakryte zostało sklepieniami gwiaździstymi i we fragmentach krzyżowo-żebrowymi oraz ośmiodzielnymi.

WYPOSAŻENIE I WYSTRÓJ WNĘTRZA. Nad wejściem, na filarze chóru muzycznego zawieszony jest gotycki krucyfiks drewniany z 1. połowy XV w. W nawie południowej korpusu znajduje się późnogotycka ambona, kamienna z 1595 r., ozdobiona postaciami Mojżesza i aniołów oraz płaskorzeźbami czterech ewangelistów na parapecie. W prezbiterium uwagę zwraca ogromny, barokowy ołtarz główny z około 1703 r., wykonany przez A. Joerga z Kamieńca Ząbkowickiego, do 1715 r. znajdował się on w kościele w Bardzie Śląskim. W polu głównym ołtarza umieszczony jest obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem z około 1715 r. W nawach bocznych prezbiterium znajdują się dwa późnobarokowe ołtarze boczne z XVIII w. W ołtarzu w nawie południowej dwa malowane skrzydła ze scenami pasyjnymi pochodzące z późnogotyckiego tryptyku z XVI w., na awersach: Ostatnia Wieczerza i Biczowanie po lewej oraz Chrystus przed Piłatem i Ukrzyżowanie po prawej, na rewersach: Opłakiwanie i Zmartwychwstanie po lewej oraz Złożenie do Grobu i Sąd Ostateczny po prawej. Obok, przy półfilarze znajduje się gotyckie sakrarium kamienne, dwukondygnacjowe z ostrołukowymi prześwitami, zwieńczone, pinaklem z kapitelem i krzyżem. Z nawy północnej przechodzimy do kaplicy Mariackiej, nakrytej sklepieniem gwiaździstym ze zwornikami z płaskorzeźbionymi herbami m.in.: Podiebradów, Orłem Piastowskim i Ziębic. Znajduje się tu cenna gotycka polichromia przedstawiająca postać tronującego Chrystusa, zamkniętą w mandorli uzupełnioną symbolami ewangelistów i aniołów z narzędziami Męki Pańskiej, malowana w końcu XV w. przez twórcę ze szkoły śląskiej oraz przestawienie Matki Boskiej z jednorożcem wspinającym się na jej kolana, namalowane w 1482 r. Ponadto warto zwrócić uwagę na gotycką chrzcielnicę z dekoracją maswerkową. Po przeciwległej stronie znajduje się, zamknięta trójbocznie kaplica św. Jerzego, z zakrystią w przyziemiu oraz emporą książęcą na piętrze przekształconą na kaplicę. Z innych zabytków w kościele warto obejrzeć rzeźbiony tryptyk gotycki z początku XV w. ze scenami Narodzenia Chrystusa, Pokłonu Trzech Króli, Zwiastowania i Wniebowzięcia NMP. We wnętrzu przetrwały liczne zabytki sztuki sepulkralnej, wśród nich epitafium Karola I Podiebrada, księcia ziębickiego z 1542 r., z malowaną sceną na Górze Oliwnej oraz klęczącą u dołu rodziną książęcą.

Tekst umieszczony 20.05.2004, ostatnio aktualizowany 25.09.2005

Rzut poziomy kościoła pochodzi z pracy: Architektura gotycka w Polsce,  pod red. T. Mroczko i T. Arszyńskiego

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Komorowski J., Jednorożce z Dolnego Sląska, [w:] Spotkania z zabytkami, 5/2001
Konopka B., Bazylika Mniejsza w Ziębicach, Wroclaw 2008
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Strona Internetowa: www.ziebice.pl/

• Poprzedni artykuł