Werona, bazylika San Zeno

Szczegóły: | Odsłony: 3186

Werona, bazylika San Zeno
Verona, basilica di San Zeno

Lokalizacja: Werona, Piazza San Zeno 2 (45.442574, 10.979152)
Budowa: 1118-11138
Styl: romanizm

Bazylika św Zenona w Weronie należy do najcenniejszych romańskich kościołów w północnych Włoszech. Zbudowana została na miejscu grobu św. Zenona, biskupa Werony i późniejszego patrona miasta. Przez wieki należała do zakonu benedyktynów.

HISTORIA. Pierwszy niewielki kościół na miejscu grobu św. Zenona został zbudowany w V w. przez Teodoryka Wielkiego, króla Ostrogotów. Drugi kościół wzniesiono w IX w. został on jednak zniszczony w X w. w czasie najazdu Węgrów. Kolejny kościół został zbudowany w 2 . połowie X w. W 1117 r. został on zniszczony w czasie trzęsienia ziemi. Obecny kościół został zbudowany w latach 1118 – 1138 w stylu romańskim. Do 1398 r. w miejsce romańskiej apsydy wzniesiono gotyckie prezbiterium a nawę główną korpusu nakryto sklepieniem gotyckim.

ARCHITEKTURA. Romański kościół złożony jest z trójnawowego, jedenastoprzęsłowego bazylikowego korpusu, którego nawy boczne zakończone są półkolistymi apsydami i jednoprzęsłowego gotyckiego prezbiterium, zamkniętego pięcioboczną apsydą. W bezpośredniej bliskości nawy południowej stoi wysoka campanila. Elewacje boczne kościoła pokryte są na przemian pasami tufu i terakoty o rdzawej barwie. Nawę główną oświetlają okna półkoliste, w nawach bocznych półkoliste okna podwójne, zaś w prezbiterium okna lancetowate. Ściany nawy głównej i naw bocznych wieńczą u nasady dachów fryzy arkadkowe. Nawę główną nakrywa spłaszczony dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Fasada frontowa jest trójdzielna. W środkowej części umieszczona jest wielka romańska rozeta. Poniżej znajduje się romański portal, wykonany około 1140 r. przez Mistrza Niccolo, osłonięty gankiem, wspartym na dwóch kolumnach osadzonych na figurach lwów. W centralnej części tympanonu przedstawiony jest św. Zenon depczący szatana w otoczeniu mieszkańców Werony, którym przekazuje sztandar. Poniżej znajdują się niewielkie sceny cudów św. Zenona. Po bokach portalu znajdują się dwa zespoły marmurowych kwater z płaskorzeźbionymi scenami figuralnymi. Kwatery po lewej są dziełem Mistrza Guglielmo, ucznia Niccola, który w sześciu górnych polach przedstawił sceny z Księgi Rodzaju, zaś w dwóch najwyższych kwaterach widnieją sceny opowieść o królu Teodoryku. Kwatery po prawej stronie ze scenami z Nowego Testamentu wykonał Mistrz Niccolo. W bocznych polach elewacji podzielonych lizenami, rozmieszczone są po cztery pary biforiów, z których trzy pary są ślepe. W górnej części półszczyty zwieńczone są fryzem arkadkowym. Wewnątrz korpus na wysokości ósmego przęsła na całej swojej szerokości przechodzi w budowlę dwukondygnacjową, z kondygnacją górną wydzieloną balustradą i kondygnacją dolną mieszczącą obszerną kryptę. Nawa główna oddzielona jest od naw bocznych rzędami na przemiennie ustawionych potężnych filarów o przekroju krzyżowym oraz kolumn zwieńczonych kapitelami korynckimi i o motywach zoomorficznych. Nawa główna nakryta jest gotyckim stropem w formie kadłuba statku. Nawa główna jest też podzielona dwoma półkolistymi łukami, podobne łuki dzielą nawy boczne, które nakryte są odkrytą więźbą dachową. Trzy wschodnie przęsła korpusu zajmuje krypta podzielona 49 kolumnami na dwanaście naw, nakrytych sklepieniami krzyżowymi.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ściany wnętrza bazyliki pokryte są bogatą dekoracją malarską. Freski z 2. ćwierci XIV w. przypisywane są pierwszemu mistrzowi z San Zeno, zaś freski z 2. połowy XIV w. drugiemu mistrzowi. Określenia mistrz w tym przypadku oznaczają grupy artystów działających w tym samym czasie i tworzących w podobnym stylu. Artyści z obu tych grup namalowali liczne przedstawienia tronującej Madonny z Dzieciątkiem, Chrystusa Ukrzyżowanego oraz sceny z życia św. Zenona. Przedstawiono tez liczne postaci innych świętych jak np. konny wizerunek św. Jerzego. Autorami fresków w kościele są też inni artyści. W podwyższonej części lewej nawy nad wejściem do zakrystii znajduje się fresk Ukrzyżowanie z 2. połowy XIV w. przypisywany Altichiero lub malarzowi z jego szkoły. Na łuku tęczy nad prezbiterium umieszczony jest fresk Zwiastowania, namalowany w latach 1391-99 przez Martino da Verona. Artysta ten wykonał też fresk Ukrzyżowanie w apsydzie prezbiterium. Najcenniejszym zabytkiem bazyliki jest ustawiony w prezbiterium renesansowy ołtarz w formie tryptyku, który namalował Andrea Mantegna w latach 1457-59. Na obrazach, które tworzą jednolitą całość Mantegna przedstawił tronującą Madonnę z postaciami aniołów oraz świętymi: Piotrem, Pawłem Janem Ewangelista i Zenonem. W predelli umieszczone są obrazy: Modlitwy w Ogrojcu, Ukrzyżowanie i Zmartwychwstanie, które są XIX-wiecznymi kopiami. W krypcie pod prezbiterium w przeszklonym sarkofagu umieszczone jest ciało św. Zenona, biskupa Werony (zm. 1371). W zakończeniu lewej nawy ustawiony jest XIII-wieczny posąg św. Zenona. Także z XIII w. pochodzą rzeźby ewangelistów i apostołów ustawione na balustradzie oddzielającej podwyższoną część dla zakonników. W ołtarzu w lewej nawie umieszczony jest obraz Madonny z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych: Anny, Zenona, Krzysztofa i Sebastiana, namalowany w 1514 r. przez Francesco Torbido. Interesujący jest też późnobarokowy ołtarz z XVIII w. z rzeźbioną Pietą datowaną na XV w. Na prawo od wejścia zawieszony jest gotycki krucyfiks z XIV w. W przedsionku od wewnątrz osadzone są słynne drzwi zmontowane z trzech różnych zespołów romańskich brązowych płyt, które powstały około 1100 r. oraz w połowie XII w. Na 73 polach przedstawione zostały sceny ze Starego i Nowego testamentu oraz cudów św. Zenona.

CAMPANILLA wolno stojąca, zbudowana w latach 1045-1178 r. Powstała na planie kwadratu o elewacjach pokrytych na przemian pasami z tufu i rdzawej terakoty. Dwie najwyższe kondygnacje przebite triforiami. Dzwonnica nakryta jest hełmem w kształcie stożka.

LITERATURA

Jepson. T., Włochy. Przewodnik, Warszawa 2014
Malarstwo włoskie. Mistrzowie i arcydzieła, Warszawa 1998
Sztuka Świata, t.3, opr. zb., Warszawa 1993
Venedig und Venetien, opr. zb., Augsburg 1998

Werona, bazylika San Zeno