Toruń, kościół Najświętszej Panny Marii

Szczegóły: | Odsłony: 1283

Toruń, kościół Najświętszej Panny Marii, dawny franciszkanów

Lokalizacja: Toruń, ul. Panny Marii 4 (53.011008, 18.602270)
Budowa: 1270-1300, 2. połowa XIV w.
Styl: gotyk

HISTORIA. Kościół dla przybyłych do Torunia w 1239 r. franciszkanów budowany był w trzech etapach. W połowie XIII w. wzniesiono niewielki kościół salowy, który niedługo potem został zniszczony przez pożar. W latach 1270-1300 zbudowano dwunawową halę z prostokątnym prezbiterium. Wreszcie w 3. ćwierci XIV w. przebudowano korpus nawowy a w 4. ćwierci wzniesiono prezbiterium. W 1557 r. kościół znalazł się w rękach protestantów. Dopiero w 1724 r. przekazano go bernardynom a od 1830 r. pełni funkcję świątyni parafialnej. W ostatnich latach XVIII w. obniżono dach nad prezbiterium i wprowadzono wspólny dach nad korpusem w miejsce trzech oddzielnych.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół zbudowany z cegły. Złożony z sześcioprzęsłowego, trójnawowego korpusu halowego z węższą nawą północną, nadbudowaną nad niskimi krużgankami oraz z czteroprzęsłowego prezbiterium, zakończonego ścianą prostą. Do prezbiterium od północy przylega trójprzęsłowa zakrystia i barokowe mauzoleum Anny Wazówny. Przy korpusie od południa między wewnętrznymi przyporami rozmieszczone są kaplice. Na zewnątrz prezbiterium i korpus od północy opięte są przyporami. Ściany południowe korpusu są gładkie. Wewnątrz kościół nakryty jest sklepieniami gwiaździstymi cztero-, sześcio- i ośmiodzielnymi, w korpusie wspartymi na ośmiobocznych filarach. Okna niezwykle wysokie, trójdzielne z maswerkami. Okno wschodnie prezbiterium pięciodzielne, także z maswerkiem. Powyżej szczyt prezbiterium zwieńczony trzema ośmiobocznymi wieżyczkami, z których środkowa jest najwyższa. Na wieżyczkach i w polach między nimi rozmieszczone są blendy. Korpus i prezbiterium nakryte są dachami dwuspadowymi.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Cenne gotyckie malowidła z lat 1380-90 znajdują w nawie południowej i przedstawiają Chrystusa Bolesnego, Matkę Bożą Bolesną oraz aniołów i świętych. Malowidła w nawie północnej przedstawiają sceny ze św. Franciszkiem wygłaszającym kazanie do ptaków, Wniebowzięcie NMP oraz sceną z łodzią na skłębionych falach z lat 40-tych XV w. Interesująca formę architektoniczną posiada późnobarokowy ołtarz główny wykonany w latach 1730-31 przez Jana Guhra i Chrystiana Kynasta. Siedem korynckich kolumn symbolizujących Marię zostało ustawionych na planie litery M. W polu głównym ołtarza umieszczona jest rzeźbiona scena Zwiastowania w promienistej Glorii. Ołtarz wieńczy wielka ażurowa korona podtrzymywana przez anioły. Pozostałe ołtarze również są późnobarokowe i w części zostały wykonane przez snycerza Bartłomieja Bernatowicza w 1728 r. Do najcenniejszych zabytków z okresu średniowiecza należą drewniane stalle z 1. połowy XV w. o bogatej dekoracji snycerskiej, rzeźba Chrystusa w Grobie z końca XIV w. oraz późnogotycki krucyfiks z 1. ćwierci XVI w. Z XVI i XVII w. pochodzi barokowy prospekt organowy. Sam instrument powstał na początku XVI w. ale w okresie międzywojennym został całkowicie przebudowany. Godne uwagi jest barokowe mauzoleum Anny Wazówny (zm. 1625) wykonane z czarnego marmuru i alabastru w latach 1635-36 z inicjatywy jej bratanka króla Władysława IV Wazy. Zaprojektował je Giovanni Battista Gisleni a leżącą postać zmarłej wyrzeźbił gdański rzeźbiarz Wilhelm Richter? W oknach umieszczone są neogotyckie witraże wykonane w latach 1898-1916 w zakładzie Binsfelda i Jansena w Trewirze. W kościele zachowały się też manierystyczne i barokowe epitafia toruńskich rodzin mieszczańskich. Do najciekawszych należą epitafia: 1. rodziny van der Linde z około 1584, z obrazem Sądu Ostatecznego z klęczącą rodziną oraz z alabastrową płaskorzeźbioną sceną Wjazdu do Jerozolimy; 2. rodziny Strobandów, wykonane około 1590 r. zapewne przez Willema van den Blocke; 3. rodziny Neisserów, wykonane przed 1588 r., z malowaną sceną Chrztu w Jordanie na tle panoramy Torunia; 4. rodziny Stadtleanderów z 1638 r. z płaskorzeźbą Wskrzeszenie Łazarza.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Gąsiorowski P.. Spacerem po Toruniu, Skrzeszew-Warszawa 2017
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2. Pomorze, wyd. Arkady
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska t. 2, Gotyk, Warszawa 2010
Sztuka polska t. 4, Wczesny i dojrzały barok - XVII w., Oprac. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2013
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, Oprac. zb., Arkady 2015

Toruń, kościół Najświętszej Panny Marii