kujawsko-pomorskie
Toruń, kościół św. Ducha
Marek SztorcLokalizacja: Toruń, Rynek Staromiejski 14 (53.010186, 18.603262)
Budowa: 1754-56
Architekt: Efraim Schröger
Styl: późny barok
HISTORIA. Rozruchy religijne nazywane tumultem toruńskim z 1724 r. doprowadziły do utraty przez protestantów kościoła NMP. W 1743 r. król August III Sas wyraził zgodę na budowę nowego kościoła ewangelickiego. Autorem projektu był drezdeński architekt Andreas Adam Bähr. Krótko po rozpoczęciu budowy i założeniu fundamentów prace budowlane przerwano na skutek protestów biskupów katolickich. Dopiero w latach 1754-56 protestanci zbudowali obecny kościół według skromniejszego projektu toruńskiego architekta Efraima Schrögera. W latach 1897-99 dobudowana została wieża według projektu Hugona Hartunga. W 1945 r. kościół został przekazany zakonowi jezuitów, którzy do dziś się nim opiekują. Część zabytkowego wyposażenia uległa zniszczeniu w czasie pożaru w 1989 r.
ARCHITEKTURA. Późnobarokowy kościół św. Ducha złożony jest z trójnawowego, siedmioprzęsłowego korpusu halowego, którego ostatnie środkowe przęsło pełni rolę prezbiterium. Od wschodu do korpusu dostawiona jest wieża z piętrowymi przybudówkami po bokach. Wieża wysoka na 64 metry, kwadratowa, w najwyższej kondygnacji z arkadowymi prześwitami, nakryta ostrosłupowym hełmem. Szczyty fasady frontowej ujęte są spływami wolutowymi. Zachodnią fasadę wieńczy szczyt w formie przerwanego naczółka ujętego spływami wolutowymi. Elewacje boczne podzielone są pilastrami z dwiema kondygnacjami okien. Kościół nakrywa dach dwuspadowy. Wnętrza nakryte są sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi wspartymi na kwadratowych filarach.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium ustawiony jest rokokowy ołtarz główny, wykonany w 1756 r. przez Jana Antoniego Langenhahna Starszego według projektu Efraima Schrögera. Ambonę w 1759 r. wykonał zapewne Jan Antoni Langenhahn Młodszy. Rokokowe organy są rekonstrukcją instrumentu, który uległ zniszczeniu w czasie pożaru w 1989 r. Oryginalne organy powstały w latach 1756-59 w gdańskim warsztacie Fryderyka Rudolfa Dalitza. Także prospekt organowy jest rekonstrukcją późnobarokowego oryginału. Późnobarokowe drewniane portale z 1756 r. prowadzą do pomieszczeń zakrystyjnych.
LITERATURA
Gąsiorowski P.. Spacerem po Toruniu, Skrzeszew-Warszawa 2017
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2. Pomorze, wyd. Arkady
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, Oprac. zb., Arkady 2015
Zabytkowe kościoły w Toruniu opisane na stronie: zabytkowekoscioly.net
Toruń, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty
Toruń, kościół Najświętszej Panny Marii, dawny franciszkanów
Toruń, kościół św. Jakuba
Toruń, kościół św. Ducha jezuitów
Toruń, kościół Chrystusa Króla
Toruń, kościół św. Józefa