łódzkie
Łowicz, kościół Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha, pijarów
Lokalizacja: Łowicz, Pijarska 2 (52.106568, 19.943350)
Budowa: 1690 - 1747
Architekt: Karol Antoni Bay
Styl: barok
Kościół pijarów w Łowiczu jest ważnym zabytkiem późnobarokowej architektury w Polsce. Na szczególną uwagę zasługuje wklęsłowypukła fasada wywodzącą się z rzymskiej architektury Borrominiego. Kościół posiada też cenny wystrój wnętrza, na który składają się freski Michelangelo Palloniego i rzeźby Johanna Georga Plerscha.
HISTORIA. Pijarzy przybyli do Łowicza w 1668 r. za sprawą prymasa Mikołaja Prażmowskiego. Budowę kościoła rozpoczęto w 1680 r. Ze względu na trudności finansowe prace budowlane prowadzono przez kilkadziesiąt lat. Do 1690 r. powstało prezbiterium, w latach 1720-1731 zbudowano korpus, fasadę i wieże, te ostatnie według projektu Jakuba Fontany. Obecna fasada została wzniesiona w latach 1744-1747 według projektu królewskiego architekta Karola Antoniego Baya. Od końca XVIII w. kościół był wykorzystywany jako szpital i magazyn, kolejno przez władze pruskie, wojska napoleońskie i rosyjskie. Największych dewastacji dopuścili się Rosjanie, którzy mieli urządzić w kościele nawet stajnię. W 1864 r. po upadku powstania styczniowego władze rosyjskie doprowadziły do kasaty zakonu pijarów. Kościół został uszkodzony w czasie I wojny światowej, w 1914 r. na skutek niemieckiego ostrzału zniszczeniu uległy fasada, dach i okna. Po odzyskaniu niepodległości kościół pełnił funkcję świątyni garnizonowej dla 10 Pułku Piechoty. W czasie II wojny światowej zawaliło się częściowo sklepienie nawy głównej. W 1958 r. pijarzy odzyskali kościół.
ARCHITEKTURA. Późnobarokowy kościół złożony jest z trójnawowego, bazylikowego, czteroprzęsłowego korpusu i dwuprzęsłowego prezbiterium zamkniętego półkoliście. Całość poprzedza monumentalna fasada ujęta dwiema wieżami. Fasada jest dwukondygnacjowa z wybrzuszoną częścią środkową wklęsłą po środku. Po bokach ujęta dwiema niskimi wieżami. Dolna kondygnacja z prostokątnym portalem na osi stanowi wysoki cokół dla górnej kondygnacji rozczłonkowanej czterema ukośnie ustawionymi kolumnami i zwieńczonej wygiętym przerwanym naczółkiem. We wklęsłej części górnej kondygnacji umieszczone jest duże okno o barokowym wykroju. Środkową część fasady ujmują boczne pola ze spływami i dwie kwadratowe wieże opięte ukośnymi przyporami przechodzącymi w górnej kondygnacji w kolumny. Na zewnątrz ściany kościoła opięte są pilastrami. Prezbiterium i nawę główną nakrywa wspólny dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi dachy dwuspadowe. Wewnątrz ściany nawy głównej i prezbiterium podzielone są parami pilastrów podtrzymujących gzyms z belkowaniem i sklepienia kolebkowe na podwójnych gurtach. Pierwsze przęsło od północy zajmuje chór muzyczny wsparty na trzech półkolistych arkadach. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami wspartymi na potężnych opilastrowanych filarach.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest przeważnie późnobarokowe i pochodzi z 1. połowy XVIII w. Na sklepieniach prezbiterium i naw bocznych zachowała się polichromia z około 1725 r., przedstawiająca sceny z życia św. Wojciecha, której autorem był przypuszczalnie Michelangelo Palloni. Późnobarokowy ołtarz główny z 1720 r. zaprojektował Jakub Fontana. W ołtarzu tym umieszczony jest krucyfiks, zapewne dzieło Johanna Georga Plerscha. Pozostałe ołtarze wykonał Bartłomiej Michał Bernatowicz w latach 1719-1723. Autorem rzeźb do większości ołtarzy jest Johann Georg Plersch.
LITERATURA
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Warszawa 2016
Strona internetowa: https://lowicz.pijarzy.pl/index.html
Strona internetowa: https://zabytek.pl/pl/obiekty/lowicz-kosciol-rektorski-ojcow-pijarow-pw-najswietszej-panny-ma
