łódzkie

Łowicz, katedra Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja

Lokalizacja: Łowicz, Stary Rynek 24 (52.107960, 19.943560)
Budowa: XV w., 1652 - 1654
Architekt: Tomasz Poncino
Styl: barok

HISTORIA. Obecny kościół został zbudowany na początku XV w., zapewne na miejscu wcześniej świątyni drewnianej. Była to murowana gotycka budowla, która w 1433 r. została podniesiona do godności kolegiaty. W 2. połowie XV w. kościół został powiększony. W 1580 r. Jan Michałowicz z Urzędowa wzniósł kaplicę grobową dla prymasa Jakuba Uchańskiego. W 1611 r. wzniesiono kaplicę św. Trójcy z fundacji prymasa Jana Tarnowskiego. W 2. ćwierci XVII w. rozpoczęto barokową przebudowę kościoła dobudowując m.in. od zachodu dwie wieże. W latach 1635 - 40 dobudowano do kościoła kaplicę św. Anny a po 1641 r. kaplicę prymasa Jana Lipskiego. Obecny wygląd kościół uzyskał w wyniku prac przeprowadzonych w latach 1652 – 1654 według projektu Tomasza Poncino. Podwyższono wtedy prezbiterium, zrównując je wysokością z nawą główną oraz wzniesiono nową fasadę. Znaczne zniszczenia dotknęły kolegiatę w latach 1655 - 1657 podczas potopu szwedzkiego, kiedy to Szwedzi ograbili kościół i zniszczyli jego wyposażenie. W XVIII w. przebudowano część kaplic w stylu późnego baroku i klasycyzmu. We wrześniu 1939 r. w wyniku ostrzału artyleryjskiego podczas bitwy nad Bzurą wybuchł pożar, który uszkodził dachy i wieże kościoła. W 1992 r. kolegiata łowicka została podniesiona do godności katedry nowo utworzonej diecezji łowickiej.

ARCHITEKTURA. Barokowy kościół złożony z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu bazylikowego i dwuprzęsłowego prezbiterium zamkniętego trójbocznie. Od zachodu kościół poprzedza dwuwieżowa fasada. Do korpusu nawowego dostawionych jest kilka kaplic. Do nawy północnej przylega kaplica Najświętszego Sakramentu, po obu stronach prezbiterium wzniesiono kaplice Komorowskiego i Uchańskiego. Do nawy południowej dobudowano kaplice Wężyka i Tarnowskiego. Na zewnątrz ściany kościoła o podziałach ramowych przeprute są dużymi oknami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Nawę główną i prezbiterium nakrywa wspólny dach dwuspadowy. Nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Fasada zachodnia jest trójdzielna, dwukondygnacjowa, rozczłonkowana pilastrami i zwieńczona szczytem z trójkątnym frontonem ujętym spływami. W przyziemiu fasady znajduje się prostokątny portal nakryty przerwanym półkolistym naczółkiem. Powyżej na osi fasady rozmieszczone są duże okna nakryte naczółkami. W bocznych polach znajdują się puste wnęki na pomieszczenie posągów. Fasadę ujmują wysokie czworoboczne wieże o ściętych boniowanych narożnikach i nakryte podwójnymi baniastymi hełmami z latarniami. Wewnątrz nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami wspartymi na filarach międzynawowych. Filary opięte są pilastrami dźwigającymi obiegający gzyms z belkowaniem. Nawa i prezbiterium nakryte są sklepieniami kolebkowo-krzyżowymi na gurtach.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium ustawiony jest późnobarokowy ołtarz główny wykonany w latach 1761 - 1764 przez Jana Jerzego Plerscha i jego warsztat. W ołtarzu umieszczony jest barokowy obraz Wniebowzięcia NMP, namalowany we Włoszech i przywieziony do Łowicza po 1763 r. Po obu stronach ołtarza ustawione są dwa pomniki nagrobne. Po lewej stronie znajduje się pomnik nagrobny prymasa Henryka Firleja wykonany po 1626 r. przez Abrahama van den Blocke z różnobarwnych marmurów z klęczącą postacią zmarłego ustawioną na sarkofagu. Na prawo umieszczony jest podwójny barokowy pomnik arcybiskupów gnieźnieńskich Andrzeja (zm. 1657) i Wacława Leszczyńskich (zm. 1666), wykonany około 1666 r. z czarnego marmuru z owalnymi portretami zmarłych. Obok znajduje się renesansowa płyta nagrobna arcybiskupa Jana Przerembskiego (zm. 1562), z czerwonego marmuru z leżącą postacią zmarłego, wykona przez Hieronima Canavesiego. Przy obu ścianach prezbiterium ustawione są barokowe stalle z XVII w. o bogatej dekoracji snycerskiej. Powyżej na ścianach zawieszone są duże obrazy, trzy przypisywane Tomaszowi Dolabelli: Nawiedzenie św. Elżbiety, Narodziny Marii i Ofiarowanie w świątyni oraz czwarty innego autora ze sceną Ukrzyżowania Chrystusa. W prezbiterium znajdują się też dwa barokowe portale z czarnego marmuru. Przy filarach nawy głównej ustawionych jest siedem barokowych ołtarzy z obrazami z różnych okresów. Najciekawszy jest łaskami słynący obraz Matki Bożej Łowickiej, w typie Matki Bożej Śnieżnej, namalowany w 1819 r. przez poznańskiego malarza Adama Swacha, częściowo przesłonięty srebrną rokokową sukienką. Przy środkowym filarze od północy znajduje się późnobarokowa ambona wykonana w 1756 r. przez Franza Antona Vogta o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Pod chórem umieszczony jest piętrowy pomnik nagrobny Marcina i Anny Śleszyńskich (zm. 1578), wykonany z czerwonego marmuru z leżącymi postaciami zmarłych. Do północnej nawy przylega barokowa kaplica Najświętszego Sakramentu, zbudowana na planie prostokątna, trójprzęsłowa, ze środkowym przęsłem nakrytym kopułą z latarnią na ośmiobocznym tamburze i przęsłach bocznych nakrytych sklepieniami kolebkowymi. Na sklepieniach polichromia wykonana przez Adama Swacha w 1718 r. W późnobarokowym ołtarzu wykonanym przez Jakuba Fontanę umieszczony jest obraz Dobry Pasterz, namalowany w 2. połowie XVIII w. przez Jana Bogumiła Plerscha, jedna z niewielu zachowanych prac tego artysty. Przy nawie północnej znajduje się jeszcze kaplica Prażmowskiego z epitafium prymasa Mikołaja Prażmowskiego z około 1673 r. Nawę północną zamyka kaplica Pana Jezusa Ukrzyżowanego z 1764 r. z XVI-wiecznym krucyfiksem umieszczonym w ołtarzu oraz pomnikiem nagrobnym prymasa Adama Komorowskiego wykonanym przez Jana Chryzostoma Redlera. W nawie południowej ustawiony jest manierystyczny pomnik nagrobny prymasa Jakuba Uchańskiego (zm. 1581), wykonany przez Jana Michałowicza z Urzędowa, pierwotnie ustawiony w sąsiedniej kaplicy Uchańskiego. Kaplica ta usytuowana w zakończeniu nawy południowej wzniesiona została przed 1580 r. przez Jana Michałowicza z Urzędowa a następnie w 1782 r. była przebudowana przez Efraima Szregera.  W kaplicy znajduje się marmurowy ołtarz z obrazem św. Wiktorii oraz klasycystycznym pomnikiem prymasa Jakuba Uchańskiego. Sąsiednia kaplica św. Anny zbudowana została w latach 1635-40, jej wnętrze nakrywa sklepieniem kolebkowe pokryte listwową dekoracją stiukową w stylu lubelskim. Ostatnia jest manierystyczna kaplica Tarnowskiego, zbudowana w latach 1609 – 1611 na planie kwadratu i nakryta kopułą z latarnią. W kaplicy znajduje się renesansowy pomnik nagrobny Piotra Tarnowskiego, ojca prymasa Jana Tarnowskiego, wykonany w latach 1603 - 1604 przez Willema van den Blocke, później kilka razy przekształcany, z leżącą figurą zmarłego oraz ołtarz z płaskorzeźbioną sceną Ukrzyżowania.

LITERATURA

Majkut S., Bazylika katedralna w Łowiczu, 2009 r.
Sztuka polska T. 3, Renesans i manieryzm, Zlat M., Warszawa 2010
Sztuka polska T. 4, Wczesny i dojrzały barok (XVII w.), Warszawa 2013
Sztuka polska T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Warszawa 2016

Łowicz, katedra Wniebowzięcia NMP i św. Mikołaja

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł