Kościelec Proszowicki, kościół św. Wojciecha

Szczegóły: | Odsłony: 3028

Lokalizacja: Kościelec Proszowicki, pow. Proszowice (50.197138, 20.397830)
Budowa: po 1230
Styl: późny romanizm

HISTORIA. W Kościelcu znajduje się interesujący zabytek architektury romańskiej. Jest nim kościół św. Wojciecha, wzniesiony po 1230 r. z fundacji biskupa krakowskiego Wisława z Pogorzeli. O ambicjach i możliwościach fundatora świadczy wysokiej klasy detal architektoniczny, zdecydowanie wyróżniający się poziomem artystycznym na tle podobnych zabytków w Polsce. Około 1584 r. kościół został sprofanowany przez arian, któ®zy zajęli kościół i doprowadzili go do ruiny. Kiedy w 1618 r. został odzyskany przez katolików brakowało dachu a jego mury groziły zawaleniem. W 1628 r. rozpoczęto odbudowę kościoła co było równoznaczne z jego gruntowną przebudową. Chociaż budowla została uratowana to w znacznej mierze zatraciła swoje romańskie cechy, szczególnie dotyczy to jego zewnętrznej formy. W czasie odbudowy m.in. na nowo wymurowano ściany naw bocznych, podwyższono ściany nawy głównej i szczyty, obniżono wieże a drewniane stropy zastąpiono murowanymi.

ARCHITEKTURA. Późnoromańska bazylika emporowa o trójnawowym i trójprzęsłowym korpusie i dwuprzęsłowym prezbiterium zakończonym apsydą, ujętym po bokach kwadratowymi wieżami. Z pierwotnej romańskiej bryły zachowały się ściany prezbiterium, nawy głównej, w tym jej zachodnia część z portalem. Na apsydzie prezbiterium zachowała się okładzina z ciosów wapiennych, podzielona lizenami i służkami. W dolnej części fasady zachodniej mieści się półkolisty, trójuskokowy portal, którego archiwolty i trzony kolumienek w ościeżach, pokryte są reliefem o motywach roślinnych. Wnętrze kościoła również uległo przekształceniom ale w całości przetrwały kondygnacje empor z zespołem dwunastu bliźnich kolumienek, których podwójne głowice pokryte są bogatą w formy dekoracją roślinną.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest przeważnie barokowe i pochodzi z XVII i XVIII w. W 2. połowie XVII w. został wykonany ołtarz główny z obrazem Matki Bożej z Dzieciątkiem, tzw. Kościeleckiej, współczesnym ołtarzowi. Pod mensą tego ołtarza znajduje się barokowa trumienka z 1693 r. z relikwiami św. Pauli Rzymianki. Z XVII w. pochodzą też ambona, chrzcielnica, rzeźbiona grupa Ukrzyżowania na belce tęczowej oraz prospekt organowy. W XVIII w. powstały trzy późnobarokowe ołtarze boczne, w jednym z nich w południowej nawie znajduje się obraz św. Wojciecha, namalowany w 1872 r. przez cenionego warszawskiego malarza Wojciecha Gersona.

Rzut poziomy kościoła za: KZS w Polsce, T. III, Województwo kieleckie, z. 1, Powiat pińczowski, Warszawa 1957

LITERATURA

Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. III, Województwo kieleckie, z. 1, Powiat pińczowski, Warszawa 1957
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Świechowski Z., Sztuka polska, t.I, Romanizm, wyd. Arkady 2006