podkarpackie

Lokalizacja: Przeworsk, ul. Kościelna 7 (50.057457, 22.490256)
Budowa: 1430 - 1473
Styl: gotyk

HISTORIA. Bożogrobcy przybyli do Przeworska w 1394 r. za sprawą Jana z Tarnowa, wojewody sandomierskiego. Początkowo zakonnicy objęli w posiadanie kościół św. Katarzyny, który jednak okazał się zbyt mały. Dlatego w 1430 r. staraniem Rafała z Tarnowa, kasztelana wojnickiego i starosty lwowskiego rozpoczęto budowę obecnej murowanej świątyni. Prace budowlane prowadzone były w latach 1430-73. Kolejnym dużym przedsięwzięciem budowlanym było wzniesienie kaplicy Grobu Bożego, którą ukończono w 1718 r. Bożogrobcy przebywali w Przeworsku do 1819 r. kiedy to decyzją władz austriackich nastąpiła kasata Zakonu. W 1845 r. obniżono dach kościoła, zaś w 1908 r. do wieży dostawione dwie kruchty.

ARCHITEKTURA. Dawny kościół Bożogrobców jest budowlą gotycką, złożoną z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu pseudobazylikowego oraz trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie. Do prezbiterium od północy przylegają zakrystia i skarbiec. Przy korpusie od zachodu dostawiona jest wieża, od północy kaplica a od południa kruchta. Wieża jest czworoboczna z kruchtą w przyziemiu, nakryta późnobarokowym hełmem z 1785 r. i ujęta po bokach nowszymi kruchtami. Kaplica Grobu Bożego, zbudowana została na planie kwadratu, jej elewacja podzielona jest gzymsem na dwie kondygnacje, całość nakrywa kopuła z latarnią. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami, w prezbiterium uskokowymi, między którymi rozmieszczone są okna ostrołukowe. Wewnątrz prezbiterium i nawę główną nakrywają sklepienia gwiaździste, w nawach bocznych sklepienia na przemian krzyżowo-żebrowe i gwiaździste. Arkada tęczy ostrołukowa, arkady międzynawowe półkoliste, filary międzynawowe mają rzut ośmioboku.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kościół posiada bogate wyposażenie wnętrza, którego najstarsze obiekty pochodzą z XV w. W prezbiterium znajduje się późnobarokowy ołtarz główny z 1693 r., przekształcony w 1754 r. z rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego. Wzdłuż ścian ustawione są późnobarokowe stalle z 1751 r., z przeszklona lożą kolatorską Lubomirskich. Pod posadzką ukryte są płyty nagrobne: Rafała z Tarnowa (1441) i Anny z Szamotuł (1461). Na belce tęczowej umieszczona jest barokowa grupa Ukrzyżowania z XVII w. W kaplicy Grobu Bożego znajduje się murowany Grób Boży, będący kopia jerozolimskiego oryginału. Kaplica ozdobiona jest bogatą dekoracją stiukową, zaś we wnęce ponad grobem zachował się fresk Zmartwychwstanie. W ołtarzu umieszczony jest jeden z kilku znajdujących się w kościele krucyfiksów. Wewnątrz korpusu nawowego uwagę zwracają barokowe ołtarze, posiadająca bogatą dekorację rzeźbiarską ambona z 1713 r. oraz pochodzący z XVIII w. barokowy prospekt organowy. Do najstarszych i najcenniejszych zabytków należy późnogotyckie malowane epitafium Rafała Jakuba Tarnowskiego z Przeworska i Jarosławia z lat 1492-96, który wraz z rodziną polecany jest przez archanioła Rafała opiece Maryi i małego Jezusa. Cennym zabytkiem jest też gotycka spiżowa chrzcielnica z około 1400 r., pokryta łacińską minuskułą oraz herbami Leliwa, Topór, Nałęcz i Bożogrobców.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1955
Kozak S., Polaczek J., Przeworsk. Kościół i kanonia Bożogrobców, Przemyśl 1999
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Małopolskie i Podkarpacia, wyd. Arkady 2013

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł