podkarpackie

Rzeszów, kościół Świętego Krzyża, dawny pijarów

Lokalizacja:  Rzeszów, ul. 3 maja 20 (50.035602, 22.001299)
Budowa: 1705-1707
Architekt: Tylman z Gameren
Styl: późny barok

HISTORIA. Kościół wraz z klasztorem zostały zbudowane w latach 1644-49 z fundacji księżnej Zofii Pudencjany Ostrogskiej-Zasławskiej, przez lubelskiego muratora Jana Cangera z przeznaczeniem dla zakonu benedyktynek. Po śmierci fundatorki budowę finansował Jerzy Sebastian Lubomirski, który zdecydował o sprowadzeniu do Rzeszowa zakonu pijarów. Przybyli oni w 1655 r. i wkrótce utworzyli słynne kolegium, w którym przez pewien czas wykładał ksiądz Stanisław Konarski. Kościół z klasztorem i kolegium pozostawały w rękach pijarów do 1786 r. Obecny późnobarokowy wygląd kościół uzyskał w wyniku przebudowy, którą w latach 1705-07 przeprowadził na polecenie wojewody krakowskiego Hieronima Augusta Lubomirskiego, wybitny architekt Tylman z Gameren.

ARCHITEKTURA. Kościół złożony jest z trójprzęsłowej nawy, do której od północy dobudowano w latach 1759-73 kaplicę św. Józefa Kalasancjusza oraz węższego, zamkniętego ścianą prostą prezbiterium. Fasada rozczłonkowana jest pilastrami, podzielona na dwie kondygnacje wydatnym gzymsem. Środkowa część zwieńczona jest trójkątnym szczytem, ujętym spływami. Po bokach dwie kwadratowe wieże, nakryte barokowymi hełmami. Do wnętrza prowadzą trzy portale, nad portalem głównym umieszczono tablicę inskrypcyjna Lubomirskich, zaś po bokach w niszach ustawiono posągi rzymskich legionistów, rzeźbionych przez Faustyna Carre. Wewnątrz nawę pokrywa sklepienie kolebkowe z lunetami, prezbiterium nieckowe z lunetami. Ściany rozczłonkowane są pilastrami o kompozytowych kapitelach. Kaplica nakryta jest sklepieniem kopulastym z latarnią.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wnętrze świątyni utrzymane jest w stylu rokoko. Sklepienia ozdobione są bogatą dekoracją stiukową, wykonaną prawdopodobnie przez Jana Chrzciciela Falconiego. Na łuku tęczy widzimy czterodzielny kartusz herbowy z 1642 r. wykonany ze stiuku i polichromowany, z herbami: Pogoń litewska, Półkozic, Leliwa i Orzeł Biały oraz pośrodku herb Ostrogskich (Półksiężyc z gwiazdą sześcioramienną i strzałą). W prezbiterium znajduje się rokokowy ołtarz główny z 1. poł. XVIII w., z późnobarokowym, rzeźbionym krucyfiksem z końca XVII w. w polu głównym, z tego samego czasu pochodzą ustawione po jego bokach rzeźby Matki Boskiej i św. Jana. W zwieńczeniu umieszczono późnobarokowy obraz św. Michała Archanioła z 1. poł. XVIII w. W nawie przy tęczy ustawione są dwa ołtarze boczne, barokowe z XVII w., w lewym widzimy obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem i św. Mateusza zaś w prawym św. Stanisława Kostki i Zwiastowania. Na lewej ścianie znajduje się rokokowa ambona z 1730 r., nakryta baldachimem, na przeciwnej ścianie zawieszony jest późnobarokowy pomnik nagrobny Jerzego Ignacego Lubomirskiego (zm. 1753), wykonany według projektu architekta Karola Henryka Wiedemanna przez rzeźbiarza Stanisława Ochockiego. W kościele znajdują się też liczne marmurowe epitafia rodu Lubomirskich. Przy nawie kaplica św. Józefa Kalasancjusza, ośmioboczna, ozdobiona jest we wnętrzu sztukateriami o motywach geometrycznych. Znajduje się w niej rokokowy ołtarz wykonany ze stiuku w 1. poł. XVIII w., być może przez Baltazara Fontanę. W ołtarzu tym umieszczony jest obraz św. Józefa Kalasancjusza, który namalował być może Jerzy Eleuter Szymonowicz Siemiginowski.

Rzut poziomy za: Kłos S., Rzeszów. Przewodnik, Rzeszów 1993

LITERATURA

Kłos S., Rzeszów. Przewodnik, Rzeszów 1993
Malczewski J., Zabytki architektury sakralnej Rzeszowa, Rzeszów 1992
Miłobędzki A., Architektura polska XVII wieku, Warszawa 1980
Żabicki J., Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia, wyd. Arkady 2013

Rzeszów, kościół Świętego Krzyża

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł