pomorskie
Nowy Staw, kościół św. Mateusza
Marek SztorcLokalizacja: Nowy Staw, pl. Wyszyńskiego 1, pow. Malbork (54.134738, 19.008474)
Budowa: 2. ćw. XIV w. – po 1400
Styl: gotyk
Kościół św. Mateusza w Nowym Stawie to okazała gotycka budowla wzniesiona w XIV w.
HISTORIA. Kościół został zbudowany w kilku etapach z fundacji Zakonu Krzyżackiego i miejscowych mieszczan. Prace budowlane rozpoczęto w 2. ćw. XIV w. od wzniesienia murów obwodowych oraz wieży południowej. Do końca XIV w. zbudowano ściany nawy głównej, wieżę północną i środkową część fasady. Prezbiterium wzniesiono po 1400 r., z tego same czasu pochodzi szczyt nawy głównej.
ARCHITEKTURA. Gotycki kościół złożony jest z trójnawowego, pięcioprzęsłowego bazylikowego korpusu oraz trójprzęsłowego prezbiterium zamkniętego pięciobocznie. Od zachodu do korpusu dostawiona fasada z dwiema wieżami, od północy do prezbiterium przylega zakrystia a do środkowego przęsła nawy północnej kruchta. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi rozmieszczone są okna ostrołukowe. Fasada zachodnia trójdzielna, w środkowej części znajduje się ostrołukowy portal uskokowy, nad nim wysokie okno ostrołukowe a całość wieńczy sześcioosiowy szczyt z blendami i lizenami przechodzącymi w sterczyny. Wieże nieukończone, czworoboczne i wsparte uskokowymi przyporami. Wieża północna wyższa, z górna kondygnacją drewnianą nakrytą dachem namiotowym. Wieża południowa znacznie niższa, jej elewację zachodnią pokrywają płytkie blendy rozmieszczone w trzech strefach. Prezbiterium i nawę główną nakrywa wspólny dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi dachy jednospadowe. Wewnątrz ściany nawy głównej rozczłonkowane profilowanymi płytkimi arkadami ostrołukowymi. Nawa Głowna otwarta do naw bocznych ostrołukowymi arkadami wspartymi na ośmiobocznych filarach, także łuk tęczy posiada ostrołukowy wykrój. Wewnątrz nawa główna nakryte jest drewnianym stropem płaskim, stropy płaskie także nad nawami bocznymi. Prezbiterium nakryte jest sklepieniem gwiaździstym sześcioramiennym.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium umieszczony jest manierystyczny obraz z 1609 r., przeniesiony w 1754 r. z kościoła św. Katarzyny w Braniewie. W środkowym polu przedstawiona jest płaskorzeźbiona grupa Trójcy Świętej. W prezbiterium i w nawach bocznych znajdują się cztery kolejne późnobarokowe ołtarze. Cennym zabytkiem jest też późnogotycka rzeźba Madonny z około 1500 r.
LITERATURA
Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Sztuka polska t. 2, Gotyk, opr. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.kolegiatans.pl/historia-parafii (04.01.2021)
