Rumunia
Kluż, kościół św. Michała
Marek SztorcKluż, kościół św. Michała
Cluj-Napoca, biserica Sfântul Mihail
Kolozsvár, Szent Mihály-templom
Lokalizacja: Kluż, Piață Unirii (46.769975, 23.589669)
Budowa: połowa XIV w. - XV w.
Styl: gotyk
HISTORIA. Kościół został zbudowany w co najmniej dwóch etapach, zapewne przy udziale strzechy murarskiej czynnej przy budowie katedry św. Elżbiety w Koszycach. Budowę kościoła rozpoczęto za panowania króla Ludwika Andegaweńskiego w połowie XIV w. od wzniesienia prezbiterium. W drugim etapie za panowania Zygmunta Luksemburskiego (1387-1437) wzniesiono halowy korpus nawowy, który ostatecznie ukończono w 2. połowie XV w. Rozpoczęto też budowę dwu wież od zachodu, uważa się jednak, że do końca XV w. ukończono tylko wieżę północną. W 1545 r. kościół został przejęty przez luteranów, później był użytkowany przez unitarian aż do 1716 r. kiedy to został zwrócony katolikom. W 1697 r. kościół został poważnie zniszczony w czasie pożaru miasta i eksplozji amunicji składowanej w sąsiednich budynkach. Zawaliła się wtedy wieża i sklepienia prezbiterium. Kościół został odbudowany w połowie XVIII w. Ostatecznie jednak wieża zachodnia została rozebrana po uszkodzeniu w czasie trzęsienia ziemi w 1763 r. Zastąpiła ją neogotycka wieża wzniesiona od północy w latach 1837-1859.
ARCHITEKTURA. Gotycki kościół św. Michała należy do największych gotyckich świątyń Siedmiogrodu, jego długość wynosi 70 metrów a szerokość korpus nawowego 24 metry. Złożony jest z wydłużonego czteroprzęsłowego prezbiterium zamkniętego pięciobocznie oraz trójnawowego i pięcioprzęsłowego korpusu halowego. Prezbiterium ujęte jest po bokach niewielkimi trójbocznie zamkniętymi apsydami, które pierwotnie stanowić miały zakończenia naw bocznych. Od północy do prezbiterium przylega obszerna przybudówka zakrystyjna a do korpusu dostawiona jest wysoka neogotycka wieża. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami pomiędzy którymi znajdują się dwu- i trójdzielne okna ostrołukowe z maswerkami. Prezbiterium i korpus nawowy nakrywają strome dachy dwuspadowe. Do wnętrza prowadzi kilka późnogotyckich portali. Późnogotycki portal zachodni wykonany został w latach 1442-44 i zwieńczony jest rzeźbą św. Michała Archanioła pokonującego szatana, zdobią go też herby Cesarstwa Niemieckiego oraz Węgier i Czech, krajów których władcą był Zygmunt Luksemburski. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym zrekonstruowanym w latach 1956-1960 a korpus nawowy nakrywają sklepienia gwiaździste wsparte na czworobocznych profilowanych filarach. Na zwornikach sklepień zachowały się m.in. herby Królestwa Węgier z okresu Andegaweńskiego i Klużu. Nawy otwarte są do siebie ostrołukowymi profilowanymi arkadami. Z prezbiterium do zakrystii prowadzi renesansowy portal z 1528 r. o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej nadproża. Wieża wysoka na 80-metrów o czterech dolnych czworobocznych kondygnacjach, opiętych uskokowymi przyporami i w dwóch najwyższych przechodząca w ośmiobok, nakryta jest ostrosłupowym hełmem zwieńczonym krzyżem.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kościół posiada skromne wyposażenie, co jest wynikiem długotrwałego użytkowania świątyni przez protestantów oraz licznych pożarów, które niszczyły budowlę. Zabytki ruchome, które zobaczyć można w kościele powstały już po odzyskaniu świątyni przez katolików. W prezbiterium znajduje się neogotycki ołtarz z 1873 r. W południowej kaplicy przy prezbiterium ustawiony jest najstarszy ołtarz w kościele, późnobarokowy, wykonany w latach 1747-1750 przez snycerza Antona Schuchbauera. W ołtarzu umieszczony jest obraz ze sceną Pokłonu trzech króli, wykonany w Wiedniu w 1748 r. i przypisywany wybitnemu austriackiemu malarzowi Franzowi Antonowi Maulbertschowi. W zwieńczeniu ołtarzu umieszczona jest rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego, pochodząc z innego ołtarza i wykonana przez rzeźbiarza i snycerza Johannesa Nachtigalla. W północnej kaplicy przy prezbiterium znajduje się inny późnobarokowy ołtarz z około 1750 r., dzieło wspomnianego już Johannesa Nachtigalla z późniejszą płaskorzeźbą przedstawiającą św. Katarzynę. W nawie znajduje się późnobarokowa drewniana ambona o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej i snycerskiej wykonana w latach 1740-1750 przez Johannesa Nachtigalla i Antona Schuchbauera. Nachtigall jest też autorem późnobarokowej dekoracji rzeźbiarskiej prospektu organowego, w którym znajdują się organy z 1753 r. rozbudowane w latach 2018-2022. Najcenniejszymi zabytkami zachowany w kościele są fragmenty gotyckich polichromii. W kaplicy Gregora Scheyninga, pierwszej na prawo od wejścia, znajdują się fragmenty fresków ze scenami pasyjnymi z około 1430 r. Na ścianie nawy południowej zachowały się pozostałości fresków z lat 1450-1460 przedstawiające Matkę Bożą z Dzieciątkiem w otoczeniu siedmiu męczennic. Z kolei w południowej kaplicy przy prezbiterium znajduje się fresk ze sceną Męczeństwa św. Sebastiana z XV-XVI w. Okna w kościele wypełnione są witrażami z przełomu XIX i XX w.
LITERATURA
Brykowski Z., Chrzanowski T, Kornecki M., Sztuka Rumunii, wyd. Ossolineum 1979
Figiel S. Siedmiogród. W łuku rumuńskich Karpat, Pruszków 2019
Galusek Ł., Jurecki M., Rumunia. Przestrzeń, sztuka, kultura., wyd. BOSZ 2008
Kluż, kościół św. Michała
