świętokrzyskie

Lokalizacja: Bejsce, powiat Kazimierza Wielka (50.240783, 20.600664)
Budowa: 3. ćwierć XIV w., około 1400 r., 1594-1600
Styl: gotyk, manieryzm

HISTORIA. Bejsce słyną przede wszystkim ze wspaniałej kaplicy Firlejów, która należy do najwybitniejszych dzieł manieryzmu w Polsce. Kaplica została dostawiona do gotyckiego kościoła św. Mikołaja. Kościół ten wznoszony był w dwóch fazach, pierwszy okres budowy datowany jest na 3. ćwierć XIV w., zaś druga faza nastąpiła około 1400 r. po zmianie warsztatu muratorów. W latach 1594-1600 do kościoła została przybudowana kaplica Firlejów a jej fundatorem był wojewoda krakowski Mikołaj Firlej. Zlecił on budowę kaplicy Tomaszowi Niklowi z Pińczowa.  W XIX w. kościół był restaurowany, przesklepiono wtedy m.in. nawę oraz dokonano wymiany niektórych zniszczonych detali architektonicznych.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół złożony jest z szerokiej czteroprzęsłowej nawy oraz znacznie węższego i jednoprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego pięciobocznie. Do prezbiterium od północy przylega dwuprzęsłowa zakrystia zamknięta dwubocznie. Przy korpusie od północy wznosi się czworoboczna wieżyczka schodowa na poddasze. Kościół na zewnątrz opięty jest uskokowymi przyporami, elewacje wznoszą się na ciosowym cokole. Nawę i prezbiterium nakrywają dachy dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę o barokowej formie z latarnią. Wnętrze oświetlają wąskie okna ostrołukowe, wypełnione trójlistnymi maswerkami. Zarówno we wschodniej ścianie prezbiterium jak i w zachodniej ścianie nawy mieszczą się niewielkie okulusy. Zachowały się trzy gotyckie portale ostrołukowe, dwa z nich są profilowane od połowy wysokości. Jeden prowadzi od zachodu do nawy, drugi z prezbiterium do zakrystii zaś trzeci z nawy na schody w wieżyczce. Wewnątrz prezbiterium i zakrystię nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe, nawa natomiast nakryta jest pseudogotyckimi sklepieniem z końca XIX w. Żebra w prezbiterium spływają na wsporniki baldachimowe, umiejscowione nad wąskimi niszami z konsolami na figury. Na jednym z płaskorzeźbionych wsporników w prezbiterium przedstawiony jest Agnus Dei. Arkada tęczy ostrołukowa.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium zachowały się fragmenty gotyckiej polichromii z końca XIV w. oraz późnorenesansowy pomnik nagrobny Elżbiety Firlejówny (zm. 1580) ufundowany przez Mikołaja Firleja, ówczesnego starostę bieckiego dla swej młodziutkiej siostry.

KAPLICA FIRLEJÓW jest czworoboczną budowlą nakrytą kopułą z latarnią bez tamburu. W porównaniu do niezwykle bogatego wnętrza elewacje zewnętrzne zostały ozdobione bardzo skromnie dekoracją architektoniczno-rzeźbiarską w postaci jońskich głowic narożnych pilastrów, rzeźb u nasady kopuły oraz oprawą latarni. Wystrój kaplicy wykonany został przez warsztat Nikla z pińczowskiego szarego piaskowca, czerwonego marmuru i alabastru. Najważniejszym dziełem w kaplicy jest pomnik nagrobny Mikołaja Firleja (zm. 1600) i jego żony Elżbiety z Ligęzów (zm. 1593). W centralnym miejscu pomnika umieszczone są płaskorzeźby małżonków klęczących po obu stronach krucyfiksu. Postacie zmarłych otoczone są płaskorzeźbami smoków, jaszczurów i innych potworów, które jako szatańskie stwory czyhają na ich dusze. Na przeciwległej ścianie znajduje się alabastrowy ołtarz, w którym patrząc od dołu przedstawiona jest nawrócona jawnogrzesznica Maria Magdalena, nad nią Chrystus Ukrzyżowany i na szczycie triumfujący Chrystus Zmartwychwstały. Kaplice nakrywa kopuła, idealnie podzielona gwiaździstymi kasetonami.

Rzut poziomy za: Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Kozakiewiczowie H. i S., Renesans w Polsce, Warszawa 1976
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Zlat M., Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010

• Następny artykuł