Lwów, cerkiew Wołoska (Wniebowzięcia NMP)

Szczegóły: | Odsłony: 3197

Lwów, cerkiew Wołoska (Wniebowzięcia NMP)

Lokalizacja: Lwów, ul. Ruska 7 (49.842001, 24.034439)
Budowa: 1591-1629
Architekt: Piotr z Barbony, Paweł Dominici (Rzymianin)
Styl: manieryzm

Położony w narożniku ulic Ruskiej i Podwale zespół cerkwi Wołoskiej, składa się z trzech obiektów: cerkwi, kaplicy i dzwonnicy. Wszystkie budowle zespołu posiadają cechy manieryzmu. Budynki te należały do Bractwa Stauropigijskiego, które skupiało prawosławnych mieszczan lwowskich.

HISTORIA. Najważniejszym elementem zespołu jest cerkiew Wołoska, która została zbudowana jako ostatnia w latach 1591-1629. Autorami projektu świątyni byli Piotr z Barbony i Paweł Dominici zwany Rzymianinem. Jej budowę finansowali hospodarowie mołdawscy Jeremi i Szymon z rodu Mohyłów, będący wtedy oficjalnymi opiekunami prawosławia w Rzeczypospolitej. Finansowego wsparcia udzielił też hetman zaporoski Piotr Konaszewicz-Sahajdaczny a nawet car moskiewski Fiodor I.

ARCHITEKTURA. Cerkiew Wołoska łączy w sobie typowy dla obrządku wschodniego trójdzielny układ przestrzenny z właściwymi dla manieryzmu środkami formalnymi i dekoracją. Złożona jest z zamkniętego półkoliście prezbiterium (apsydy), nawy i przedsionka (babińca). Każda z tych części nakryta jest osobnym dachem z kopułą. Największy dach nakrywa apsydę zaś najmniejszy babiniec z chórem nad nim. Apsyda i boczna elewacja rozczłonkowane są rzymsko-doryckimi pilastrami oraz obiegającym je fryzem z reliefami z postaciami świętych i scen biblijnych. Między pilastrami mieszczą się arkadowe płyciny o półkolistych zamknięciach z analogicznie zamkniętymi otworami okiennymi. Wewnątrz nad nawą wznosi się kopuła, wsparta na czterech doryckich kolumnach za pośrednictwem półkolistych arkad. Wnętrze kopuły zdobią kasetony z rozetami, zaś w pendentywach umieszczone są herby fundatorów świątyni. Kolumny i arkady dźwigające kopułę wydzielają w nawie boczne przestrzenie na podobieństwo naw bocznych.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. We wnętrzu świątyni znajduje się rokokowy ikonostas z 1773 r., dzieło lwowskich artystów Michała Filewicza i Franciszka Olędzkiego. Z poprzedniego ikonostasu wykonanego około 1630 r. zachowało się kilka ikon przedstawiających Mekę Pańską. Warto też zwrócić uwagę na ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem z 1635 r.

KAPLICA. Starszą od cerkwi Wołoskiej częścią zespołu jest kaplica trzech Wielkich Świętych: Jana Chryzostoma, Bazylego Wielkiego i Grzegorza Teologa. Fundatorem kaplicy był osiadły we Lwowie grecki kupiec Konstanty Korniakt a jej budowa prowadzona była w latach 1584-90. Kaplica łączy w sobie cechy manieryzmu i architektury bizantyjskiej. Zbudowana jest na planie prostokąta i nakryta jest trzema smukłymi kopułami z latarniami. Elewacje zewnętrzne opięte są pilastrami, do wnętrza prowadzi bogato dekorowany, półkolisty portal. Ośmioboczne bębny kopuł, podobnie jak latarnie, opięte są kolumienkami i przeprute są półkolistymi oknami. Cennym elementem wyposażenia kaplicy jest XVI-wieczna ikona Przemienienia Pańskiego.

DZWONNICA. Najstarszą częścią zespołu jest wspaniała manierystyczna dzwonnica zwana popularnie wieżą Korniakta, od nazwiska jej fundatora Konstantego Korniakta. Wieża Korniakta uważana jest za najpiękniejszą dzwonnicę wzniesioną na ziemiach polskich w XVI w. Wieża łącząca w sobie cechy architektury bizantyjskiej, włoskiej i polskiej powstała w latach 1572-58 według projektu Piotra Barbona. Następnie w latach 1695-96 r. została nadbudowana przez architekta Piotra Bebera, który nadał jej obecny wygląd. Wieża zbudowana jest na planie kwadratu i podzielona wydatnymi gzymsami na cztery kondygnacje. Trzy niższe kondygnacje rozczłonkowane są płytkimi arkadowymi wnękami rozdzielonymi pilastrami. Dwie górne kondygnacje przeprute są zamkniętymi półkoliście oknami a całość wieńczy barokowy hełm z latarnią oraz z czterema narożnymi kręconymi pinaklami. Na wieży zawieszony jest największy we Lwowie, 4-tonowy dzwon Kiryło, odlany w 1783 r. przez lwowskiego ludwisarza Teodora Polańskiego.

LITERATURA

Lwów. Ilustrowany przewodnik, wyd. „VIA NOVA”, Wrocław 2001
Osip-Pokrywka M., Leksykon zabytków architektury Kresów południowo-wschodnich, Warszawa 2014
Ostrowski J.K., Lwów, Dzieje i sztuka, Kraków 1997
Rąkowski G., Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej, t. IV, Lwów, Pruszków 2008
Zlat M., Sztuka polska, t. 3, Renesans i manieryzm, Warszawa 2010

Lwów, cerkiew Wołoska