Ukraina

obecnie cerkiew greckokatolicka Wniebowzięcia Bogurodzicy i św. Jozafata Kuncewicza

Żółkiew, miasto rejonowe w obwodzie lwowskim. 
Kościół zbudowany w latach 1653-55 z fundacji Zofii Teofili z Daniłowiczów Sobieskiej, matki Jana III dla upamiętnienia jej starszego syna Marka Sobieskiego, który zginął w bitwie pod Batohem w 1652 r. Po zakończeniu prac budowlanych odbył się uroczysty pogrzeb Marka Sobieskiego a kilka lat później spoczęła tu też sama fundatorka. W 1946 r. dominikanie opuścili klasztor zabierając do Polski najcenniejsze elementy wyposażenia. Zakonnicy wywieźli też szczątki fundatorki i Marka Sobieskiego, które dziś spoczywają w krakowskim kościele dominikanów. Po zakończeniu II wojny światowej władze sowieckie zamieniły kościół na magazyn a budynkach klasztornych urządzono biura. Na początku lat 90-tych XX w. świątynię przejęli prawosławni a następnie grekokatolicy, którzy do dziś ją użytkują. Dawny kościół dominikanów w Żółkwi jest budowlą wczesnobarokową, zbudowaną na planie krzyża łacińskiego, złożoną z nawy, krótkiego transeptu i zamkniętego ścianą prostą. Nawa po obu stronach ujęta jest trzema parami symetrycznych kaplic, połączonych ze sobą przejściami. Kościół nad nawą główną, prezbiterium i transeptem nakrywają dachy dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę nad skrzyżowaniem.  Elewacje zewnętrzne opięte są parami pilastrów, między którymi znajdują się okna prostokątne i termowe w dolnej kondygnacji oraz zamknięte półkoliście w górnej. Ramiona transeptu zwieńczone są trójkątnymi szczytami z przerwanymi naczółkami. Fasada frontowa w części środkowej jest lekko zryzalitowana, przedzielona wydatnym gzymsem na dwie kondygnacje. Dolna kondygnacja ujęta jest po bokach parami pilastrów, zaś kondygnację górną ujmują spływy wolutowe. W środkowej części górnej kondygnacji znajdują się cztery duże okna zamknięte półkoliście. Całość wieńczy trójkątny szczyt z przerwanym naczółkiem. Wnętrze kościoła nakryte są sklepieniami kolebkowymi z lunetami na gurtach. Ściany rozczłonkowane są pilastrami, wspierającymi gzyms obiegający wnętrze. Z dawnego wyposażenia kościoła prawie nic się nie zachowało. Tylko w ramionach transeptu zachowały się dwa zrekonstruowana przez polskich konserwatorów barokowe pomniki nagrobne Marka Sobieskiego (zm. 1652) i jego matki Teofili z Daniłowiczów (zm. 1661). Zostały wykonane z czarnego marmuru i alabastru na przez wybitnego niemieckiego rzeźbiarza Andreasa Schlütera pracującego na zlecenie króla Jana III. Dużą część ruchomych zabytków pochodzących z kościoła w Żółkwi rozproszona jest po kościołach dominikańskich Polsce. Na warszawskim Służewiu  przechowywany jest obraz MB Żółkiewskiej a u lubelskich dominikanów znajduje się drewniany krucyfiks wykonany przez Jana Jerzego Pinsla w latach 1754-61.

LITERATURA

Leksykon zabytków architektury Kresów południowo-wschodnich, Warszawa 2014
Żółkiew. Słownik geograficzno-historyczny [w:] Cracovia-Leopolis 1/96

• Poprzedni artykuł