warmińsko-mazurskie

Lokalizacja: Elbląg, Mostowa 21 (54.158558, 19.395358)
Budowa: XIII w. – 1511
Styl: późny gotyk

HISTORIA. Kościół budowany w kilku etapach. W połowie XIII w. wzniesiono krótkie prezbiterium i niski korpus halowy. Między latami 1300-1330 dobudowano od zachodu masywną wieżę. W latach 1330-1380 podwyższono nawę główną i przekształcono kościół w bazylikę i dobudowano kaplicę Mariacką. Do roku 1428 r. powstały kaplice między przyporami. W latach 1483-1511 podwyższono nawy boczne i kaplice przywracając kościołowi układ halowy. W 1777 r. w wyniku pożaru zawaliła się wieża, zniszczone zostały dachy i sklepienia oraz część wyposażenia. W latach 1787-88 w czasie odbudowy wnętrza nakryto drewnianymi sklepieniami. Odbudowa wieży miała miejsce dopiero w 1906 r. Znacznie większe zniszczenia dotknęły kościół w 1945 r. w wyniku działań wojennych. Odbudowa świątyni prowadzona była w latach 1954-1965. W 1992 r. wraz z utworzeniem diecezji elbląskiej kościół został podniesiony do godności katedry.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół złożony z siedmioprzęsłowego, trójnawowego halowego korpusu z niewyodrębnionym prezbiterium i wieżą od zachodu.  Po bokach naw bocznych między przyporami rozmieszczone są płytkie kaplice. Przy dwóch wschodnich przęsłach od północy znajduje się kaplica Mariacka, zamknięta pięciobocznie. Wieża kwadratowa, zwieńczona szczytami i nakryta hełmem. Elewacja wschodnia z przyporami i dwoma trójdzielnymi ostrołukowymi oknami, zwieńczona trzema trójkątnymi szczytami. Podobne dwa szczyty wieńczą elewację zachodnią. Elewacje boczne kościoła przebite są dużymi czterodzielnymi ostrołukowymi oknami. Nawy nakryte są trzema dwuspadowymi dachami. Strop korpusu wsparty jest na ośmiobocznych filarach. Nad kaplicą Mariacką sklepienie gwiaździste czteroramienne, empora nad kaplicą Mariacką nakryta sklepieniem gwiaździsto-sieciowym. Do wnętrza prowadzą trzy portale. Od zachodu portal ostrołukowy z wielouskokową archiwoltą. Od południa i północy dwa gotyckie portale bliźnie, ostrołukowe, ozdobione ceramicznymi płytkami i ślepymi maswerkami.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W kościele zachowało się wiele zabytków sztuki gotyckiej, wśród nich późnogotyckie ołtarze. Najcenniejszy jest wykonany około 1520 r. tryptyk NMP z Madonną szafkową z końca XIV w., ze scenami z życia Marii i Chrystusa na skrzydłach bocznych. Z około 1510 r. pochodzi tryptyk Pokłonu Trzech Króli ze sceną Pokłonu w polu głównym i trójkami apostołów w czterech kwaterach skrzydeł. Drugi tryptyk ze sceną Pokłonu Trzech Króli wykonaną przez snycerza Schofstaina pochodzi z około 1520 r. Na skrzydłach ołtarza przestawione są sceny z życia Marii i Chrystusa. W 1520 r. został wykonany ołtarz cechu Słodowników, z rzeźbionymi figurami Matki Bożej z Dzieciątkiem w towarzystwie śś. Barbary i Katarzyny. W prezbiterium znajduje się grupa Ukrzyżowania z około 1400 r., którą wykonał Jan van der Matten z Flandrii. Figury apostołów oraz wielka rzeźba św. Mikołaja wykonane zostały w latach 1400-1414. Chrzcielnica gotycka, odlana z brązu w 1387 r. przez Mistrza Bernhusera. Z późniejszych zabytków wyróżnia się manierystyczna ambona z 1588 r. oraz epitafium burmistrza Walentego Bodeckera, który odebrał kościół katolikom po wyjeździe do Rzymu biskupa Stanisława Hozjusza (jego portret umieszczony jest w polu głównym). Epitafium wykonał zapewne Willem van den Blocke w 1595 r.

LITERATURA

Brywczyński L., Katedra pod wezwaniem św. Mikołaja w Elblągu, wyd. Uran, bd
Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2. Pomorze, wyd. Arkady

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł