Wenecja, bazylika Santi Giovanni e Paolo

Szczegóły: | Odsłony: 4246

Wenecja, bazylika Santi Giovanni e Paolo
Wenecja, bazylika śś. Jana i Pawła
Venezia, basilica Santi Giovanni e Paolo (San Zanipolo)

Lokalizacja: Wenecja - Castello, Campo Santi Giovanni e Paolo (45.439371, 12.341683)
Budowa: 1343-1430
Styl: gotycki

Przez Wenecjan kościół nazywany jest San Zanipolo, co jest skrótem od imion świętych patronów, którzy nie byli apostołami a rzymskimi męczennikami z IV w. Jest to jedna z dwóch, obok kościoła Santa Maria Gloriosa, najokazalszych gotyckich świątyń Wenecji. Od 2. połowy XIV w. kościół stal się panteonem dożów, których liczne pomniki nagrobne zdobią jego wnętrze.

HISTORIA. Dominikanie otrzymali teren pod budowę kościoła za rządów doży Jacopo Tiepolo około 1230 r. Plany budowy pierwszego kościoła zostały zatwierdzone już w 1246 r. przez ówczesnego przeora Alberico. Zapewne wkrótce rozpoczęto budowę skromnej świątyni, która szybko okazała się zbyt mała na potrzeby popularnego zakonu. Dlatego w 1343 r. rozpoczęto budowę obecnej okazałej świątyni. W 1348 r. prace przerwano z powodu epidemii Czarnej Śmierci. Do 1368 r. wzniesiono transept i prezbiterium po czym budowę ponownie wstrzymano. W 1390 r. władze Republiki wsparły finansowo budowę, co pozwoliło na ukończenie korpusu nawowego i fasady. Konsekracja świątyni nastąpiła w 1430 r. kiedy prace budowlane były już ukończone. Kościół pozostawał w rękach dominikanów do 1806 r., kiedy to po usunięciu zakonników, zabudowania klasztorne przekształcono na szpital. W 1867 r. wybuchł pożar w kaplicy różańcowej, w czasie którego przepadły cenne obrazy, m.in: Tycjana i Giovanniego Belliniego.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół złożony jest z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu nawowego z transeptem i wielobocznie zamkniętego prezbiterium, ujętego po bokach czterema kaplicami. Do transeptu od północy dostawiona jest kaplica Różańcowa, w narożniku pomiędzy transeptem i nawą północną znajduje się zakrystia. Do nawy południowej przylegają kolejne trzy kaplice, dwie z nich zamknięte są półkoliście a jedna jest zamknięta wielobocznie. Na zachodnim szczycie południowego ramienia transeptu znajduje się mała dwuarkadowa dzwonnica. Fasada zachodnia jest trójdzielna, z trójkątnym szczytem po środku, zwieńczonym kioskami z figurami świętych i pinaklami oraz z półszczytami po bokach. W środkowej części znajduje się duża rozeta a w przyziemiu mieści się okazały gotycko-renesansowy portal z 1458 r., który posiada ostrołukową archiwoltę wspartą na sześciu kolumnach greckich pochodzących z Torcello. Na zewnątrz kościół opięty jest przyporami i obwiedziony fryzem arkadkowym. Nawę główną, prezbiterium i ramiona transeptu nakrywają dachy dwuspadowe, nad nawami bocznymi dachy pulpitowe, zaś nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła z latarnią. Dwukondygnacyjny chór kościoła uważany jest za najpiękniejszy przykład gotyckiej architektury sakralnej w Wenecji. Obiega go wydatny gzyms z balustradą, który rozdziela dwie kondygnacje okien wypełnionych maswerkami. Wewnątrz kościół nakryty jest sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, które ze względu na podmokły teren wykonane zostały z plecionki trzcinowej a następnie potynkowane. Nad skrzyżowaniem naw kopuła na pendentywach. Nawę główną oddzielają od naw bocznych ostrołukowe arkady wsparte na masywnych filarach o kolistym przekroju.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. We wnętrzu znajduje się zespół 25 pomników nagrobnych weneckich dożów, którzy byli tu chowani od 2. połowy XIV w. oraz liczne dzieła malarstwa weneckiego.

Prawa nawa. Przy wejściu do kościoła, w prawej nawie, znajduje się pomnik nagrobny doży Pietro Mocenigo (zm. 1476), wykonany w warsztacie Pietro Lombardo. Nieopodal ustawiony jest renesansowy ołtarz poświęcony św. Wincentemu Ferrero, wykonany w połowie XV w. Autorem obrazów w ołtarzu jest wybitny wenecki malarz Giovanni Bellini. W polu środkowym znajduje się postać św. Wincentego, po jego bokach śś. Krzysztof i Sebastian a powyżej martwy Chrystus z Archaniołem Gabrielem i Matka Bożą. W dolnej części ołtarza, w przeszklonym sarkofagu, spoczywa bł. Tomasso Ceffarini. Dalej znajduje się kaplica bł. Giacomo Salomoni (zm. 1314), którego ciało umieszczone jest w szklanej trumnie pod ołtarzem głównym. W ołtarzu tym obejrzeć można obraz św. Marii Magdaleny i św. Ludwika z Tuluzy pod Krzyżem, dzieło Pietro Liberi. Za kaplicą ustawiony jest monumentalny barokowy pomnik nagrobny rodziny Valier. Za nim znajduje się kaplica Matki Bożej Pokoju. w której obejrzeć można bizantyjską ikonę Matki Bożej z Dzieciątkiem, przywiezioną w 1349 r. z Konstantynopola. Na ścianach bocznych kaplicy zawieszone są dwa obrazy. Jeden z nich przedstawiający św. Jacka Odrowąża przekraczającego Dniestr, namalował Jacopo Bassano, zaś drugi Biczowanie Chrystusa, namalował Antonio Vassillacchi zwany Aliense. Ostatnia kaplica przy północnej nawie to Capella di San Domenico. Jej ściany kaplicy zdobią brązowe płaskorzeźby ze scenami z życia św. Dominika, które wykonał w 1717 r. Giuseppe Mazza, rzeźbiarz Bolonii. Na sklepieniu widnieje fresk Chwała św. Dominika z 1725 r., którego autorem jest wenecki malarz Giambattista Piazzetta. Na lewo od kaplicy ustawiony jest ołtarz poświęcony św. Katarzynie ze Sieny. W ołtarzu umieszczony jest relikwiarz ze stopą świętej.

Prawe ramię transeptu. Południową ścianę transeptu oświetla duże okno z gotyckim witrażem. Poniże znajduje się obraz Jałmużna św. Antoniego namalowany przez Lorenzo Lotto w 1542 r. Po prawej stronie zawieszony jest obraz Koronacji Matki Bożej, który namalował Cima da Conegliano. Nad obrazem znajduje się pomnik nagrobny kondotiera Niccolo Orsiniego (zm. 1510) z konnym posągiem zmarłego.

Prezbiterium. Pośrodku prezbiterium ustawiony jest monumentalny barokowy ołtarz główny w formie łuku triumfalnego, wspartego na wielu kolumnach. Pod łukiem umieszczone jest okazałe tabernakulum. Po obu stronach ołtarza znajdują się po dwa pomniki nagrobne. Pierwszy po prawej stronie to pomnik doży Michele Morosini (zm. 1382) z leżącą postacią zmarłego i mozaiką w ostrołukowej arkadzie, przedstawiającą dożę i świętych adorujących Ukrzyżowanego Chrystusa. Obok manierystyczny pomnik doży Leonardo Loredan (zm. 1521) z siedzącym posągiem zmarłego. Przy lewej ścianie ustawiony jest pomnik doży Andrea Vendramin (zm. 1476), uważany za dzieło Tulio Lombardo, pierwotnie ustawiony w kościele serwitów i przeniesiony do San Zanipolo w 1817 r. Pomnik posiada formę łuku triumfalnego z wysuniętą częścią środkową, zamkniętą półkolistą arkadą, pod którą na sarkofagu ułożony jest zmarły doża. Ostatni pomnik upamiętnia dożę Marco Corner.

Prawe ramię transeptu. W przylegającej do prezbiterium od północy Capella della Trinita obejrzeć można kilka interesujących obrazów, wśród nich Świętą Trójcę namalowaną przez Leandro da Bassano. W sąsiedniej Capella Cavalli znajduje się pomnik nagrobny Jacopo Cavalli (zm. 1384) z leżącą postacią zmarłego w zbroi i malowana sceną bitwy pod Chioggią powyżej. Na ścianie północnej prawego ramienia transeptu umieszczony jest wielki zegar z przełomu XV i XVI w. Bezpośrednio pod zegarem a nad drzwiami do kaplicy Różańcowej znajduje się pomnik doży Antonio Venier (zm. 1400). Na prawo od drzwi ustawiony jest posąg Sebastiano Venier (zm. 1578), admirała i dowódcy floty weneckiej w bitwie pod Lepanto. Na lewo do drzwi nadwieszony jest pomnik trzech kobiet z rodziny Venier, posiada on formę sarkofagu ujętego ostrołukową arkadą.

Do transeptu przylega kaplica Różańcowa, która utraciła swoje wyposażenie w czasie pożaru w 1867 r. W jej wnętrzu szczególnie godne uwagi są malowidła sufitowe autorstwa Paolo Veronese, przedstawiające sceny z życia Maryi.

Z nawy północnej można wejść do zakrystii, w której znajdują się liczne działa malarstwa weneckiego. Szczególnie godne uwagi są obrazy: Chrystus niosący Krzyż, Alvise Vivarini i Zmartwychwstanie, który namalował Palma il Giovane. Ten sam artysta wykonał obraz ołtarzowy przedstawiający Adorację Chrystusa Ukrzyżowanego przez świętych dominikańskich.

Lewa nawa. Idąc od strony prezbiterium napotykamy kolejne zabytki. W pierwszym ołtarzu umieszczony jest obraz św. Józefa, łączony ze szkołą Guido Reni. Dalej znajduje się gotycki tryptyk z 1473 r. przedstawiający śś. Dominika, Augustyna i Wawrzyńca, który namalował Bartolomeo Vivarini. Obok nadwieszony jest pomnik nagrobny doży Pasquale Malipiero (zm. 1457), będący dziełem Pietro Lombardo i łączący w sobie cechy późnego gotyku oraz renesansu. Dalej mamy podwójny pomnik doży Michele Steno (zm. 1400) i uczonego Alvise Trevisan (zm. 1528), pierwszy z nich ma gotycką formę a drugi powstał w XVI w. i jest dziełem Bartolomeo Bergamasco. Kolejny pomnik z konnym posągiem rycerza należy do kondotiera Pompeo Giustiniani (zm. 1616). Gotycko-renesansową formę posiada nagrobek doży Tomasa Moceniego (zm. 1423). Postać zmarłego ułożona jest na sarkofagu pod wielkim baldachimem, sarkofag zaś zdobią personifikacje cnót. Twórcami pomnika są dwaj artyści pochodzący z Florencji: Pietro di Nicolo Lamberti i Giovanni di Martino da Fiesole. Następny pomnik należy do doży Nicolo Marcello (zm. 1473), i jest dziełem rzeźbiarzy Pietro i Tulio Lombardo. Jeszcze jeden konny pomnik poświęcony jest generałowi Orazio Baglioni. W pobliżu wejścia ustawiony jest fotel dla doży, który zasiadał w nim w czasie ważnych uroczystości religijnych, których wiele odbywało się u tutejszych dominikanów.

Scuola di San Marco. Do zachodniej fasady kościoła dostawiony jest gmach dawnej siedziby jednego z sześciu najbardziej wpływowych bractw świeckich w Wenecji. Okazała renesansowa fasada, zwieńczona jest półkolistymi szczytami i powstała w 1495 r.

Na Piazza Santi Giovanni e Paolo znajduje się jeszcze jeden wspaniały obiekt, jest to powstały w latach 1480-88 konny pomnik kondotiera Bartolomeo Colleoniego. Autorem rzeźby jest Andrea del Verocchio, wybitny malarz i rzeźbiarz renesansu włoskiego, dla którego było to ostatnie dzieło życia.

Tekst umieszczony 17.10.2010, poprawiony i aktualizowany 09.02.2022

LITERATURA

Giuliani M, Basilica of Saints John and Paul, Venezia 2009
Jepson T., Włochy. Przewodnik National Geographic, 2014
Kamiński M., Wenecja. Sztuka i architektura, wyd. Ullmann 2005
Knaurs Kulturführer in farbe Venedig und Venetien, oprac. zb., Augsburg 1998
Pijoan J., Architektura gotycka we Włoszech, [w:] Sztuka Świata t. 4, Warszawa 1994
Trzeciak P, Rzeźba włoska XV wieku, [w:] Sztuka Świata t. 5, Warszawa 1996
Zwingle E., Wenecja. Przewodnik, wyd. 2011
Strona internetowa: http://www.basilicasantigiovanniepaolo.it (dostęp 25.06.2019)
Strona internetowa:http://churchesofvenice.com/sanzanipolo.htm (dostęp 09.02.2022)

Wenecja, bazylika Santi Giovanni e Paolo