Siena, katedra Santa Maria Assunta

Szczegóły: | Odsłony: 5175

Siena, katedra Santa Maria Assunta
Siena, cattedrale di Santa Maria Assunta

Lokalizacja: Siena, Piazza del Duomo (43.317907, 11.329102)
Budowa: XII w. – XIV w.
Styl: romanizm, gotyk

Katedra Santa Maria Assunta w Sienie należy do najwspanialszych zabytków architektury we Włoszech a jej wartość podnosi także niezwykle cenne wyposażenie wnętrza. Składają się na nie dzieła takich mistrzów jak Michał Anioł, Donatello i Nicolo Pisano.

HISTORIA. Budowa katedry w Sienie rozpoczęła się w połowie XII w. Według tradycji konsekracji świątyni dokonał w 1179 r. pochodzący ze Sieny papież Aleksander III. Prace budowlane były kontynuowane z przerwami aż do końca XIV w. Do 1264 r. wzniesiono chór, centralną część transeptu i kopułę. Korpus nawowy ukończono do 1284 r. Wiadomo też, że w latach 1284-96 Giovanni Pisano czynny był przy wykonaniu dolnych partii fasady. W pierwszej ćwierci. XIII w. ukończono fasadę i dobudowano dwa wschodnie przęsła chóru, pod którym urządzono baptysterium. Podwyższono też nawę główną oraz wzniesiono wysoką kampanilę. W ten sposób budowa katedry została w zasadzie ukończona. Ambicje i możliwości ekonomiczne Sieneńczyków, którzy chcieli dorównać Florencji doprowadziły do rozpoczęcia budowy Nowej Katedry (Duomo Nuovo). W założeniu obecna katedra miał być transeptem nowej ogromnej świątyni. Prace budowlane rozpoczęto w 1339 r. jednak epidemia czarnej śmierci z 1348 r. i błędy konstrukcyjne spowodowały przerwanie prac. W 1376 r. ukończono szczyt fasady zachodniej dzięki czemu zakończył się średniowieczny okres budowy świątyni. W 1667 r. wzniesiono jeszcze obecną latarnię którą zaprojektował Gian Lorenzo Bernini.

ARCHITEKTURA. Romańsko-gotycka katedra zbudowana jest na planie krzyża łacińskiego. Składa się z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu bazylikowego, transeptu z centralną sześcioboczną częścią nakrytą kopułą oraz czteroprzęsłowego, trójnawowego prezbiterium o układzie bazylikowym. Od zachodu do ramion transeptu dobudowane są kaplice kopułowe zaś przy piątym przęśle korpusu od wschodu dostawiona jest kampanila.

Fasada ozdobiona jest bogatym detalem architektonicznym i dekoracją rzeźbiarskiej. Dolną część fasady wykonał Giovanni Pisano w latach 1286-94. Górna część powstała w latach 1299-1317 i jest dziełem Camaino di Crescentino. W dolnej kondygnacji fasady znajdują się trzy portale późnoromańskie, wykonane przez Giovanniego Pisano. Portale posiadają uskokowe ościeża z kolumienkami ozdobionymi bogatą dekoracja rzeźbiarską, analogiczna dekoracja zdobi łuki archiwolt. Środkowy portal nakrywa półkolista archiwolta, zaś boczne portale nakrywają archiwolty o lekko zaostrzonych łukach. Portale zwieńczone są trójkątnymi szczytami z posągami Matki Bożej i aniołów. Na fasadzie umieszczonych jest też 14 innych posągów, które wykonał Giovanni Pisano. W środkowej części górnej kondygnacji umieszczona jest wielka rozeta nakryta trójkątnym szczytem z mozaiką a całość ujmują sterczyny. Po bokach znajdują się małe trójkątne szczyty także wypełnione mozaikami. Mozaiki zostały wykonane w Wenecji w 1878 r. według projektu Alessandro Franchi i przedstawiają sceny Ofiarowania Maryi w Świątyni, Koronacji Dziewicy i Narodzin Jezusa. Po bokach fasadę ujmują masywne przypory przechodzące w górnej części w wieżyczki.

Elewacje naw bocznych i ramion transeptu kościoła obłożone są okładziną z białego marmuru, przedzieloną cienkimi pasami z czarnego marmuru. Ściany nawy głównej pokryte są na przemian pasami z białego i zielonego marmuru. Opinają je przypory w korpusie nawowym wciągnięte do wnętrza, zaś w prezbiterium spływające na nawy boczne. Dolna kondygnacja przepruta jest dużymi dwudzielnymi oknami ostrołukowymi z maswerkami, w kondygnacji górnej okna trójdzielne ostrołukowe z maswerkiem. Elewacja wschodnia jest trójkondygnacyjna, w jej przyziemiu rozmieszczone są trzy portale prowadzące do baptysterium. W najwyższej kondygnacji znajduje się rozeta. Portale boczne są ostrołukowe a portal środkowy jest półkolisty i nakryty trójkątnym szczytem. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła z latarnią, wysoka na 48 metrów. Jej tambur od zewnątrz obiegają dwie kondygnacje galerii arkadkowych. Prezbiterium i nawę główną nakrywają spłaszczone dachy dwuspadowe, nad ramionami transeptu i nawami bocznymi dachy jednospadowe.

Wewnątrz ściany i kolumny kościoła pokryte są pasami z białego i zielonego marmuru. Prezbiterium, transept i korpus nawowy nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi wspartymi na wielobocznych filarach. Sklepienia pokryte są dekoracją malarską w formie niebieskiego nieba i złotych gwiazd. Arkady międzynawowe w korpusie są półkoliste. W gzymsie nad arkadami nawy głównej umieszczonych jest 171 popiersi papieży wykonanych w latach 1497-1502 oraz 36 popiersi cesarzy z XVI w. Nad skrzyżowaniem naw wznos się sześcioboczna kopuła pokryta dekoracją malarską w formie kasetonów. Nad filarami kopuły ustawionych zostało sześć pozłoconych posągów świętych związanych ze Sieną: Ansiano, Savino, Crescenzio, Vittore, Katarzyny i Bernardyna. Powyżej tambur kopuły ozdabiają monochromatyczne obrazy patriarchów i proroków z 1481 r.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Przy wejściu do katedry ustawione są dwie kropielnice z białego marmuru z Carrary, wykonane przez Antonio Federighi w latach 1458-1467. W rozecie nad wejściem umieszczony jest witraż autorstwa Pastorino dei Pastorini z połowy XVI w., przedstawiający Ostatnią Wieczerzę. Unikatowym zabytkiem jest posadzka złożona z 56 marmurowych płyt powstałych w latach 1369 - 1547 z przedstawieniami scen ze Starego Testamentu. Najwięcej bo 35 scen wykonał sieneński malarz Domenico Beccafumi.

Do prawego ramienia transeptu przylega Capella della Madonna dei Voto, której wnętrze zaprojektował wybitny rzymski architekt i rzeźbiarz Gian Lorenzo Bernini. W ołtarzu umieszczony jest wizerunek Matki Bożej z połowy XIII w., otoczony szczególnym kultem przez Sieneńczyków. Sam Bernini jest także autorem rzeźby św. Hieronima. W kaplicy są też dwa obrazy ołtarzowe rzymskiego malarza Carlo Maratty: Nawiedzenie i Ucieczka do Egiptu.

W prezbiterium ustawiony jest ołtarz główny, budowany przez Baldassarre Peruzziego od 1530 r. Brązowe cyborium w ołtarzu wykonał w 1476 r. sieneński artysta Lorenzo di Pietro (Vecchietta). Apsydę prezbiterium zdobią freski sieneńskiego malarza Domenico Beccafumi wykonane w latach 1535-44. W chórze ustawione są stalle o bogatej dekoracji snycerskiej, gotyckie z lat 1363-1397 i renesansowe z 1506 r.

Do najcenniejszych zabytków katedry należy wczesnogotycka ambona wykonana przez Nicolo Pisano i jego warsztat w latach 1265-68. Przy powstawaniu ambony czynni byli m.in. syn artysty Giovanni Pisano i Arnolfo di Cambio. Ambona uważana jest za najważniejsze dzieło włoskiej rzeźby w XIII w. Ambona wykonana jest z białego marmuru. Podpiera ją 9 kolumn z zielonego marmuru, granitu i porfiru, cztery z kolumn ustawionych jest na lwach. Środkową kolumnę tworzą postacie, które są personifikacjami sztuk wyzwolonych oraz filozofii i logiki. Na ścianach korpusu ambony umieszczone jest siedem marmurowych reliefów przedstawiających sceny z życia Chrystusa i Sądu Ostatecznego.

Przy lewym ramieniu transeptu znajduje się owalna Capella di San Giovanni. Kaplica w 1504 r. ozdobiona została freskami przez Pinturicchia. Można tam obejrzeć piękną XV-wieczną chrzcielnicę oraz posąg św. Jana Chrzciciela, będący dziełem samego Donatella.

Zaraz za transeptem znajduje się wejście do Libreria Piccolomini. Bibliotekę ufundował w 1495 r. kardynał Francesco Piccolomini, późniejszy papież Pius III. Biblioteka miała pomieścić rękopisy które zgromadził wuj fundatora, Enea Silvio Piccolomini, równocześnie papież Pius II. Ściany biblioteki ozdobił w latach 1502-1509 Pinturicchio, przedstawiając 10 scen z życia Piusa II. Pośrodku pomieszczenia ustawiona jest antyczna rzeźba Trzech Gracji z II-IV w. p.n.e., będąca kopią greckiego oryginału.

W lewej nawie ustawiony jest Ołtarz Piccolomini, powstały z fundacji arcybiskupa Sieny, kardynała Francesco Piccolomini. Ołtarz z marmuru karraryjskiego wykonał w latach 1481-85 rzeźbiarz Andrea Bregno. Umieszczone w niszach rzeźby śś. Piotra, Pawła, Piusa i Grzegorza są dziełem wielkiego Michała Anioła Buonarotti i powstały w latach 1501-1504. W polu środkowym ołtarza umieszczony jest obraz Madonny z Dzieciątkiem z około 1385 r., malowany przez Paolo di Giovanni Fei.

BAPTYSTERIUM. W centralnym punkcie baptysterium ustawiona jest chrzcielnica renesansowa wykonana z marmuru i brązu w latach 1417 – 1431. Przy jej powstaniu brali udział najważniejsi włoscy rzeźbiarze tamtych czasów: Donatello, Lorenzo Ghiberti i Jacopo della Quercia.

KAMPANILA jest wysoka na 77 metrów i podzielona na 7 kondygnacji obłożonych biało-zieloną okładziną z marmuru. W sześciu kondygnacjach rozmieszczone są okna od pojedynczego w najniższej do heksafory w najwyższej. Kampanilę nakrywa hełm ostrosłupowy ujęty czterema narożnymi wieżyczkami.

LITERATURA

Jepson T., Florencja i Toskania. Przewodnik National Geographic, Warszawa 2011
Knaurs Kulturführer in Farbe, Florenz und Toskana, Augsburg 1998
Sztuka gotycka, pod. red. R. Tomana, wyd. Konemann 1998
Sztuka świata, pod. red. P. Trzeciaka, T. V., Warszawa 1992
Strona internetowa: http://www.churchesofflorence.com/sienaduomo.htm (dostęp 14.10.2021)

Siena, katedra Santa Maria Assunta