zachodniopomorskie

Stargard, kościół NMP Królowej Świata

Lokalizacja:  Stargard, ul. Bolesława Krzywoustego 12 (53.428029, 14.558944)
Budowa: XIII – XV w.
Architekt:  Heinrich Brunsberg
Styl: gotyk

Kościół NMP w Stargardzie jest przykładem okazałej miejskiej fary, która aspiruje do programu świątyni katedralnej. Dzięki ogromnym rozmiarom (długość 79 metrów, szerokość 38 metrów wysokość nawy głównej 30,5 metra) należy do największych kościołów gotyckich w Polsce. Wysoki poziom architektoniczny sprawia, że kościół zaliczany jest do najwspanialszych gotyckich świątyń obszaru Morza Bałtyckiego.

HISTORIA. Budowę kościoła rozpoczęto na przełomie XIII/XIV w. od wzniesienia trójnawowego, halowego korpusu oraz trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie. Następnie w 2. połowie XIV w. kościół został powiększony o dwuwieżowy masyw od zachodu. Około 1380-1400 być może pod kierunkiem Heinricha Brunsberga, prezbiterium otoczono obejściem o układzie bazylikowym oraz dostawiono ośmioboczną kaplicę Mariacką od północy. W XV w. pomiędzy przypory obejścia i korpusu wbudowano kaplice. W 2. połowie XV w. podwyższono i nakryto sklepieniem nawę główną, tworząc układ bazylikowy. Około 1500 r. północną wieżę zwieńczono narożnymi wieżyczkami. W czasie pożaru w 1635 r. runęły sklepienia, które zrekonstruowano w latach 1639-64. W 1723 r. wieżę północną zwieńczono barokowym hełmem z podwójną latarnią oraz wymurowano schodkowe szczyty nad wieżą południową. W 1741 r. nad kaplicą Mariacką wzniesiono kopulasty hełm. W latach 1819-24 oraz 1905-1911 kościół przeszedł gruntowną renowację, w czasie której wymieniono większość detali architektonicznych. W 1945 r. kościół został spalony, dopiero około 1960 r. zrekonstruowano m.in. dachy i hełm wieży. W latach 1977-80 przeprowadzono renowację wnętrza.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół złożony jest z trójnawowego, czteroprzęsłowego bazylikowego korpusu oraz dwuprzęsłowego, zamkniętego pięciobocznie prezbiterium, otoczonego obejściem i wieńcem kaplic, między przyporami. Do prezbiterium od północy dostawiona jest ośmioboczna kaplica Mariacka a od południa dwuprzęsłowa zakrystia. Do korpusu od południa i północy dostawione są kaplice między przyporami, zaś od zachodu korpus poprzedza dwuwieżowy masyw. Na zewnątrz ściany obejścia opięte są lizenami, między którymi znajdują się lancetowate, trójdzielne i ostrołukowe okna. Powyżej wnętrze prezbiterium oświetlają szerokie okna czterodzielne. Elewacje kaplic i naw bocznych opięte są przyporami. Kaplice oświetlone są dużymi oknami pięciodzielnymi, nawy boczne oknami trójdzielnymi zaś nawa główna szerokimi oknami pięciodzielnymi. Nad korpusem i prezbiterium wznoszą się dachy dwuspadowe, nad nawami bocznymi, kaplicami i obejściem dachy jednospadowe. Masyw wieżowy trójdzielny, złożony z wieży północnej, ściany międzywieżowej i wieży południowej. Obie wieże masywne, czworoboczne, wieża północna w trzeciej kondygnacji znacznie węższa, ośmioboczna i nakryta barokowym hełmem, wieża południowa nie ukończona , nakryta jest dachem dwuspadowym. Kościół posiada bardzo bogaty późnogotycki detal architektoniczny. Elewacje obejścia i kaplicy Mariackiej opięte są lizenami, które pokryte są delikatną dekoracją z barwnie glazurowanej cegły, wypełniającą pola blend i wnęk zwieńczonych maswerkowymi wimpergami. Nieco skromniejszą dekorację posiadają wyższe partie wież zachodnich. W zachodniej elewacji wieży północnej wmurowana jest tablica fundacyjna z XV w., zamknięta półkoliście płaskorzeźbioną postacią Marii i klęczącego fundatora z modelem kościoła. Do wnętrza prowadzą trzy okazałe ostrołukowe portale uskokowe, wszystkie znajdują się w masywie wieżowym. W portalu północnym wtórnie wmurowany jest kamienny fryz przedstawiający sceny ze Starego i Nowego Testamentu z XIII w. Nawę główną kościoła nakrywają sklepienia gwiaździste, wsparte na ośmiobocznych filarach. W nawach bocznych sklepienia krzyżowo-żebrowe, zaś w obejściu o przęsłach trójpodporowych. W kaplicy Mariackiej sklepienie gwiaździste dziewięcioramienne. Ściany korpusu są dwustrefowe, w dolnej części ostrołukowe arkady międzynawowe a w górnej duże okna. Ściany w prezbiterium trójstrefowe, u dołu arkady obejścia, po środku galeria tryforyjna, a wyżej strefa okien. Kaplice boczne otwarte są do naw arkadowo.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. We wnętrzu zachowane liczne fragmenty polichromii gotyckiej z XV w., barokowej z 1656 r. na sklepieniu nawy głównej i z około 1730 r. w kaplicy św. Andrzeja. Przetrwały też nieliczne elementy ruchomego wyposażenia wnętrza, są to: barokowy ołtarz główny z 1663 r., ambona z przed 1683 r. oraz dwa drewniane obramienia wejść do kaplicy z XVIII w. W oknach zachowało się też kilka witraży z 1897 i 1911 r.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady 2012

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2, Pomorze, wyd. Arkady
Pilch J., Kowalski S., Leksykon zabytków Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej, Arkady 2012
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska. Gotyk, t. 2, Warszawa 2010

Stargard, kościół NMP Królowej Świata

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł