dolnośląskie
Lokalizacja: Kamieniec Ząbkowicki, powiat Ząbkowice, pl. Kościelny 1 (50.519714, 16.875383)
Budowa: XIV w.
Styl: gotyk, barok
HISTORIA. Kamieniecki kościół cystersów został wzniesiony w XIV w. na miejscu wcześniejszej świątyni augustianów. W 1. poł. XIV w. ukończono prezbiterium i transept, a w 2. poł. tego stulecia wzniesiono korpus nawowy. Kościół został zbudowany na planie krzyża łacińskiego, z cegły i piaskowca. Przy budowie czynny był Mistrz Johannes (magister operis). Około 1700 r. kościół został częściowo przebudowany w stylu barokowym, dodano wtedy nowy szczyt fasady i kruchtę zachodnią, a przy wschodniej elewacji dostawiono kaplice.
ARCHITEKTURA. Kościół ten posiada układ halowy, będący wyjątkiem wśród cysterskich kościołów na Śląsku, wznoszonych w układzie bazylikowym. Złożony jest z trójnawowego, sześcioprzęsłowego korpusu, transeptu oraz trójnawowego, trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. Do prezbiterium przylegają od wschodu trzy kaplice barokowe, a dwie dalsze przylegają od północy i południa. Od zachodu przy korpusie stoi barokowa kruchta z wieżyczką nakrytą kopułką. Fasada zachodnia do wysokości gzymsu koronującego gotycka, rozczłonkowana jest dużymi ostrołukowymi oknami z maswerkami i zwieńczona barokowym szczytem, z dużym pozornym oknem zamkniętym półkoliście oraz rzeźbami Chrystusa z krzyżem, Matki Boskiej i św. Józefa wykonanymi przez Antoniego Jőrga. Podobne, choć mniej okazałe szczyty wieńczą jeszcze wschodnią ścianę prezbiterium oraz południową i północną elewację transeptu. Na zewnątrz ściany kościoła opięte są uskokowymi przyporami i przeprute ostrołukowymi oknami z maswerkami. Całość nakrywają dwuspadowe dachy. W południowym ramieniu transeptu zachował się ostrołukowy portal gotycki. Wnętrze nakryte zostało sklepieniami krzyżowo-żebrowymi z około 1400 r., wspartymi na wysmukłych ośmiobocznych filarach.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest barokowe i pochodzi głównie z lat 1701-12. Zwraca uwagę przede wszystkim ogromnych rozmiarów ołtarz główny, wykonany przez Caspra Georga Kőnigera w 1704 r. Jest w nim umieszczony obraz Wniebowzięcia NMP, namalowany przez Michaela Willmanna w 1705 r. W kościele jest jeszcze kilkanaście innych ołtarzy, najcenniejsze z nich to: św. Bernarda i Matki Boskiej Bolesnej, oba ustawione w południowym ramieniu transeptu oraz św. Benedykta umieszczony w ramieniu północnym transeptu. Warto zwrócić uwagę na obrazy ołtarzowe malowane m.in. przez Jana Krzysztofa Liszkę i cykl późnobarokowych rzeźb Czternastu Wspomożycieli z lat 1709-11 przypisywany wybitnemu rzeźbiarzowi Tomasowi Weisfeldtowi. Interesująca jest też ambona rzeźbiona w 1708 r. przez Antoniego Jőrga, podtrzymywana przez grupę aniołów i nakryta bogato rzeźbionym baldachimem. Na ścianach naw bocznych zawieszone są obrazy Drogi Krzyżowej, namalowane przez cystersa Walerego Mauronera. Resztę wyposażenia stanowią siedziska, będące pozostałością stalli barokowych, ustawione w nawie południowej oraz ławy z około 1700 r. wykonane przez stolarza Carla z Ząbkowic.
LITERATURA
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich na Śląsku, Poznań 1998
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
