dolnośląskie

Lokalizacja: Legnica, pl. Katedralny 6 (51.206968, 16.161668)
Budowa: 1329-1390
Architekt: Mistrz Wiland, Claus Parlirer
Styl: gotyk

HISTORIA. Pierwszy kościół parafialny w Legnicy był wzmiankowany w 1208 r. Budowę obecnego kościoła rozpoczęto około 1329 r., budowla powstawała w kilku etapach. W 1333 r. rada miejska zawarła umowę z mistrzem Wilandem na wzniesienie murów do wysokości dachów wraz z wieżą, filarów bez sklepień, okien i portali. Do 1348 r. powstały mury obwodowe części zachodniej oraz sklepienia naw bocznych planowanej bazyliki. W 3. ćwierci XIV w. ukończono część wschodnią. Do 1390 r. świątynia została przebudowana na pseudobazylikę a nawę główną nakryto sklepieniem. Ten etap budowy związany jest z osobą mistrza Clausa Parlirera, czynnego w Legnicy w latach 1378-90. W 1. połowie XV w. wzdłuż naw bocznych dostawiono szereg kaplic i dwie kruchty. W 1524 r. kościół podobnie jak inne śląskie świątynie przejęli protestanci, którzy mieli go w posiadaniu o 1947 r. W latach 1892-94 została przeprowadzona gruntowna neogotycka przebudowa, w czasie której m.in. elewacje zewnętrzne oblicowano cegłą maszynową. W latach 1961-62 przeprowadzono prace restauracyjne częściowo przywracające świątyni oryginalny charakter. W 1992 r. wraz z utworzeniem diecezji legnickiej świątynia została podniesiona do godności katedry.

ARCHITEKTURA. Legnicka katedra posiada trójnawowy, siedmioprzęsłowy korpus z niewyodrębnionym prezbiterium o układzie pseudobazylikowym, gdzie każda z naw zamknięta jest pięciobocznie. Czwarte przęsło od zachodu jest dłuższe od pozostałych z przylegającymi doń kruchtami od południa i zachodu. Od południa i północy do korpusu przylegają kaplice rozmieszczone między przyporami, od południa znajduje się trójprzęsłowa zakrystia. Od zachodu korpus poprzedza masyw dwuwieżowy. Nawa główna nakryta jest dachem dwuspadowym, nawy boczne dachami jednospadowymi, nad kaplicami oddzielne dachy namiotowe. Wieże w dolnych kondygnacjach kwadratowe, w górnych przechodzące w ośmiobok. Wieża północna nakryta jest barokowym hełmem ze zdwojoną latarnią, zaś wieżę południową nakrywa neogotycki hełm ostrosłupowy. Elewacje kościoła przeprute są ostrołukowymi oknami, obustronnie rozglifionymi z maswerkami, sześcio- pięcio-, trój- i dwudzielnymi. Do wnętrza prowadzą dwa kamienne portale. Potal zachodni bliźni z posągiem Madonny z Dzieciątkiem z połowy XIV w. Portal północny, ujęty profilowanymi obramieniami i posagami patronów kościoła po bokach z XIV w. W tympanonie znajduje się płaskorzeźba przedstawiająca Pokłon Trzech Króli, zwieńczona łukiem w ośli grzbiet. Wewnątrz nawa główna nakryta jest sklepieniem sieciowym, nad nawami bocznymi od wschodu sklepienia trójodporowe, zaś od zachodu sklepienia krzyżowo-żebrowe. Nad kaplicami i kruchtami sklepienia gwiaździste, w jednej z kaplic sklepienie stalaktytowe na łuku Tudorów z nadwieszanym zwornikiem. Nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami wspartymi na czworobocznych filarach o ściętych narożach. Także kaplice otwarte są do wnętrza ostrołukowymi arkadami.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Interesującym zabytkiem jest kamienna ambona, wykonana w latach 1585-88 przez Caspra Bergera. Wielki ołtarz główny pochodzi z 1769 r., rzeźby do niego wykonał legnicki rzeźbiarz Krystian Grünewald a autorem obrazu Chrystusa Zmartwychwstałego jest wrocławski malarz Jan Henryk Kynast. Najcenniejszym zabytkiem kościoła jest brązowa chrzcielnica wczesnogotycka ustawiona w kaplicy nawy północnej, datowana na przełom XII i XIII w. i ozdobiona 12 płaskorzeźbami ze scenami z życia Chrystusa. Obok chrzcielnicy ustawiony jest późnogotycki poliptyk z 1498 r. z malowidłami przedstawiającymi sceny z życia św. Anny Samotrzeć i św. Elżbiety. W kaplicy nawy południowej znajduje się sarkofag księcia Ludwika II (zm. 1436) i jego drugiej żony Elżbiety (zm. 1449) z leżącymi postaciami zmarłych, wykonanymi prawdopodobnie przez rzeźbiarza o francuskiej proweniencji. Pochodzi on ze zniszczonego około 1548 r. kościoła kartuzów i trafił na obecne miejsce w połowie XIX w. Interesujący jest też pomnik nagrobny Zygmunta Acze (zm. 1482), wykonany w płaskim reliefie z postacią zmarłego pod baldachimem. Z wielu epitafiów umieszczonych na ścianach i filarach warto wymienić kamienne epitafium Langnerów z 1. połowy XVII w. W kaplicy południowej zachowało się pięć kamiennych gotyckich figur apostołów z około 1400 r., pochodzące być może z jednego z wcześniejszych portali zniszczonych w XIX w. Cenna jest też gotycka rzeźba Ecce Homo z 1511 r. oraz wykonana z jednego bloku piaskowca XIV-wieczna rzeźbiona scena pożegnania śś. Piotra i Pawła.

Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
ks. Władysław Bochnak, Katedra legnicka pw. śś. Piotra i Pawła, Legnica 1997
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Strona internetowa: http://www.diecezja.legnica.pl/katedra

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł