dolnośląskie

Lokalizacja:  Krzeszów, pl. Jana Pawła II  (50.732985, 16.069121)
Budowa: 1728-35
Architekt: Christoph Tausch?
Styl: późny barok

Dawny kościół cystersów w Krzeszowie to jedna z najwspanialszych barokowych świątyń na obszarze dzisiejszej Polski. Została wzniesiona jako odpowiedź na budowę okazałego zboru ewangelickiego w Kamiennej Górze. Przy budowie i wystroju kościoła byli czynni tej miary artyści co wybitny czeski rzeźbiarz Ferdinand Maximilian Brokoff czy śląski malarz Michael Willmann.

HISTORIA. W latach 1242-1289 istniało w Krzeszowie opactwo benedyktynów. W 1292 r. zostało przejęte od przez cystersów przybyłych z Henrykowa. Fundatorem klasztoru został książę świdnicko-jaworski Bolko I Surowy. Budowę pierwszego murowanego kościoła rozpoczęto w 1296 r. i zapewne ukończono w ćwierci XIV w.  Klasztor i kościół ucierpiały w czasie najazdów husytów w 1426 r. oraz wojsk czeskich króla Jerzego z Podiebradu w 1463 r.  Klasztor spaliły też wojska szwedzkie, które najechały klasztor w 1633 r. w czasie wojny północnej. W 1727 r. rozebrano stary gotycki kościół i na jego miejscu wzniesiono w latach 1728-35 obecną świątynię wraz z mauzoleum Piastów od wschodu. Autorem projektu kościoła był przypuszczalnie austriacki architekt Christoph Tausch a pracami warsztatu budowlanego kierował Joseph Anton Jentsch. W 1810 r. klasztor został skasowany przez władze pruskie a kościół przemianowano na świątynię parafialną. W 1919 r. klasztor przekazano benedyktynom, a w 1940 r. zajęły go władze nazistowskich Niemiec. W 1946 r. budynki klasztorne objęły przybyłe ze Lwowa siostry benedyktynki a kościoły ponownie stały sie własnością parafii.

ARCHITEKTURA. Późnobarokowy kościół zbudowany jest na planie krzyża łacińskiego. Złożony jest z trójnawowego korpusu o układzie emporowo-halowym. Od wschodu do prezbiterium dobudowane jest mauzoleum Piastów a za nim kaplica św. Marii Magdaleny. Razem długość kościoła wynosi 118 metrów. Fasada jest wklęsło-wypukła o pionowych podziałach kolumnowych i pilastrowych oraz wydatnych gzymsach, wydzielających dwie kondygnacje. Ujęta jest dwiema wysokimi wieżami, kwadratowymi o ściętych narożach i nakrytymi hełmami złożonymi z wydatnych wolutowych spływów. Wypukła środkowa część dolnej kondygnacji stanowi oprawę portalu głównego. Po jego bokach na wysokim cokole i na tle kolumn, ustawione są rzeźby Mojżesza i św. Grzegorza wykonane przez Ferdinanda Maximiliana Brokoffa przed 1731 r. oraz pozostałe wykonane przez Antona Dorasila. Środkowa cześć górnej kondygnacji jest wklęsła, co kontrastuje z bocznymi wypukłymi polami. W każdym z pól w półkolistej wnęce umieszczone są rzeźby. Po środku figura Marii w typie Immaculaty, po lewej grupa Zwiastowania a po prawej Nawiedzenia. Szczyt zdobi grupa rzeźbiarska przedstawiająca Trójcę Świętą w typie Tronu Łaski. Elewacje boczne opięte są parami pilastrów i przeprute dwiema kondygnacjami okien.  Korpus nawowy, transept i prezbiterium nakrywają dwuspadowe dachy mansardowe. Wnętrze rozczłonkowane jest ukośnie ustawionymi filarami, opiętymi pilastrami, z których wyrastają gurty, dzielące na przęsła sklepienia żaglaste. Również nad skrzyżowaniem naw wznosi się sklepienie żaglaste o większej połaci. Między filarami umieszczone są empory, o wypukłych balustradach.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE kościoła jest jednolite późnobarokowe i pochodzi z czasu budowy. Na sklepieniach widnieją freski namalowane przez Georga Wilhelma Neunhertza w latach 1733-35. W nawie głównej przedstawione są sceny opowiadające o przymiotach Emanuela z proroctwa Izajasza:  Przedziwny, Doradca, Bóg, Mocny, Ojciec Przyszłego Wieku oraz Książę Pokoju. Nad emporami przedstawione zostały sceny ze Starego Testamentu. W ołtarzu głównym wykonanym przez Antona Dorasila według projektu Ferdinanda Maximiliana Brokoffa umieszczony jest obraz Petera Brandla ze sceną Wniebowzięcia a pod nim mały obrazek Madonny z Dzieciątkiem z początku XV w. W transepcie znajduje się gotycka rzeźba Piety z około 1500 r. W prezbiterium ustawione są późnobarokowe stalle wykonane w latach 1730-35 przez Ferdinanda Maximiliana Brokoffa oraz Antona Dorasila. Ambonę wykonał w 1731 r. Anton Stenzel a w 1761 r. ozdobił figurami i płaskorzeźbami Joseph Lachel, natomiast cztery figury ewangelistów wykonał Antonin Dorasil. Organy wykonane w latach 1732-37 są dziełem Michaela Englera młodszego a bogatą dekorację rzeźbiarską prospektu wykonał Anton Dorasil według projektu Ferdinanda Maximiliana Brokoffa. W północnym ramieniu transeptu usytuowana jest kaplica loretańska z  1728 r.,  kopia figury matki Bożej z Loreto z 1677 r. W kościele ustawiony jest też kilkanaście ołtarze bocznych, późnobarokowych z 2. ćwierci XVIII w.

MAUZOLEUM PIASTÓW zbudowane jest na planie prostokąta z dwiema apsydami od wschodu i nakryte dwiema kopułami wspartymi na kolumnach i pilastrach. Ściany pokryte są kolorowymi marmurami, stiuki wykonał Albert Ignaz Provisore a rzeźby Anton Dorasil. Sklepienia pokryte są alegorycznymi freskami autorstwa Georga Wilhelma Neunhertza z 1736 r. We wnętrzu ustawione są pomniki nagrobne Bolka I Surowego (zm. 1301) i Bolka II Małego (zm. 1368). Są to gotyckie postaci zmarłych, spoczywające na barokowych tumbach. Obok pomnik nagrobny Władysława von Sedlitz-Nimmersatt z około 1620 r.

Rzut poziomy za: Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek

LITERATURA

Łużyniecka E., Architektura klasztorów cysterskich na Śląsku, Poznań 1998
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Przewodnik po sanktuarium w Krzeszowie, opr. zb., Krzeszów 2018
Sztuka polska, T. 5, Późny barok, rokoko i klasycyzm - XVIII wiek, oprac. zb., Arkady 2016

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł