dolnośląskie

Lokalizacja:  Świdnica, pl. Św. Jana Pawła II  (50.841111, 16.491944)
Budowa: 1330 - 1525
Budowniczy: Mistrz Jakub
Styl: gotyk

Wybitnym dziełem gotyckiej architektury na Śląsku jest fara (obecnie katedra) w Świdnicy. O jej wyjątkowości świadczy pierwotna wysokość sklepień, sięgająca przed obniżeniem w XVI w. 32 m., której nie dorównywał żaden ze śląskich kościołów. Świdnicka świątynia posiada też najwyższą na Śląsku wieżę o wysokości 102 m.

HISTORIA. Prace budowlane przy kościele trwały ponad 200 lat. Budowę rozpoczęto w 1330 r. i do 1353 r. ukończono prezbiterium. Intensywne prace trwały w ostatniej ćwierci XIV w., kiedy to wzniesiono korpus i wykonano pierwotne sklepienia. Robotami kierował Mistrz Jakub, czynny również przy budowie kościoła joannitów w Strzegomiu. Do 1385 r. nawy boczne nakryto sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Około 1391 r. zbudowano kaplicę Mariacką, do 1395 kaplicę rodziny Lewe, a do 2.poł. XV w. wzniesiono pozostałe kaplice. W 1525 r. budowniczy Peter Zehin ukończył budowę wieży. W 1532 r. wójt świdnicki Franz Glogisch odpalając z wieży działko, doprowadził do katastrofalnego pożaru, który zniszczył sklepienie nawy głównej, fasadę i większość wyposażenia kościoła. Podczas odbudowy w 1535 r. nawę główną nakryto sklepieniem sieciowym, obniżając je w stosunku do pierwotnego o sześć metrów. W 1565 r. wieżę nakryto renesansowym hełmem. W tym czasie mieszkańcy Świdnicy przeszli na luteranizm i w 1561 r. ewangelicy oficjalnie przejęli kościół w posiadanie. W czasie wojny 30-letniej Świdnicę zajęły wojska austriackie i świątynia powróciła w ręce katolików. Od 1660 r. opiekę nad kościołem sprawowali jezuici, którzy w latach 1671-1688 przeprowadzili barokową przebudowę świątyni. Po zajęciu Śląska przez Prusaków, kościół zamieniono na magazyn zboża a część wyposażenia uległo zniszczeniu. W latach 1893-95 przeprowadzona została neogotycka renowacja, która pozbawiła świątynię wielu autentycznych detali. Remonty i prace restauratorskie wykonane po II wojnie światowej tylko w niewielkim stopniu odwróciły ingerencję z końca XIX w. Od 2004 r. po utworzeniu diecezji świdnickiej, kościół został podniesiony do godności katedry.

ARCHITEKTURA. Gotycka budowla złożona jest z trójnawowego, siedmioprzęsłowego korpusu pseudobazylikowego, z niewyodrębnionym prezbiterium zamkniętym poligonalnie. Do naw bocznych przylegają kaplice. Od zachodu dostawione są dwie wieże, z których ukończona została tylko południowa, północna zaś nie wyszła poza mury nawy bocznej. Wieża południowa w dolnych kondygnacjach czworoboczna, górą przechodząca w ośmiobok i nakryta ażurowym renesansowym hełmem z potrójną latarnią. Prezbiterium i nawę główną nakrywa wspólny dach dwuspadowy, nad nawami bocznymi i kaplicami dachy jednospadowe. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi w prezbiterium mieszczą się smukłe ostrołukowe okna dwudzielne, w nawie głównej ostrołukowe blendy, zaś w nawach bocznych ostrołukowe okna dwu- i wielodzielne. Po środku elewacji zachodniej znajduje się wielkie ośmiodzielne okno ostrołukowe w profilowanym obramieniu. Od zachodu do wnętrza prowadzą cztery późnogotyckie portale. Dwa środkowe wiodące do nawy głównej, ujęte są posągami NMP oraz śś. Stanisława i Wacława z datą 1421. Przy szkarpie na kolumnie umieszczona jest rzeźba św. Anny Samotrzeć z 1496 r. Piąty portal prowadzący od północy do kruchty ozdobiony jest maswerkowym przeźroczem w podłuczu. Wewnątrz nawa główna nakryta jest sklepieniem sieciowym, nawy boczne i część kaplic nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe, w pozostałych kaplicach sklepienia gwiaździste i sieciowe. Sklepienia i górne partie ścian nawy głównej zdobią malowidła, ujęte w bogato zdobione obramienia sztukatorskie. Na prostokątnych filarach międzynawowych umieszczone są na konsolach figury świętych.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Z bogatego wyposażenia katedry warto wymienić najcenniejsze zabytki: ołtarz główny z 1694 r. z kolistym baldachimem; Prospekt organowy wykonany przez Georga Leonharda Webera w latach 1704-1710; późnogotycki tryptyk ze sceną Zaśnięcia Marii, z podwójnie malowanymi skrzydłami z 1492 r.; rzeźbiona Pieta naturalnej wielkości z około 1410 r.; chrzcielnica z około 1585 r. z drewnianą bogato dekorowaną pokrywą; dwoje malowanych stall z 1581 r.; na ścianach liczne płyty nagrobne z XV w. oraz tablice i epitafia z XVI w.

Rzut poziomy za: Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Dolnego Śląska, Warszawa 2005
Strona internetowa: www.katedra.swidnica.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł