łódzkie
Lokalizacja: Sulejów, Opacka 13 (51.364180, 19.879132)
Budowa: do 1232 r.
Styl: romanizm
Kościół w Sulejowie należy do grupy kilku małopolskich świątyń cysterskich, które w bardzo dobrym stanie przetrwały do naszych czasów. Świątynie takie obok Sulejowa znajdują się jeszcze w Koprzywnicy, Jędrzejowie i Wąchocku.
HISTORIA. Opactwo cystersów w Sulejowie położone jest nad brzegiem rzeki Pilicy. Jego założycielem był książę krakowski Kazimierz Sprawiedliwy, który w 1176 r. wydał akt fundacyjny dla cystersów. Już w następnym roku przybył do Sulejowa pierwszy konwent z opactwa w Morimond w Burgundii. Cystersi przebywali w tym miejscu do kasaty opactwa w 1819 r. i powrócili dopiero w 1986 r. Zachowany w pierwotnej formie kościół klasztorny powstał do 1232 r. kiedy to miała miejsce jego konsekracja.
ARCHITEKTURA. Chociaż jest to budowla późnoromańska, jej architektura zwiastuje nadejście nowego stylu gotyku. Złożona jest z bazylikowego, trójnawowego korpusu o czterech przęsłach, transeptu i jednoprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego podobnie jak ramiona transeptu ścianą prostą. Po obu stronach prezbiterium mieszczą się dwie bliźnie kaplice. Na zewnątrz kościół opięty jest lizeno-przyporami. Prezbiterium, transept i nawa główna nakryte są dachami dwuspadowymi, nawy boczne nakrywają dachy pulpitowe. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się barokowa wieżyczka na sygnaturkę z latarnią. W ścianach szczytowych znajdują się koliste okna, najokazalszy okulus z maswerkiem mieści się w fasadzie zachodniej. Poniżej do wnętrza prowadzi okazały portal główny, uskokowy, zamknięty półkoliście archiwoltami, z trzema parami kolumn, których głowice ozdobione są rzeźbionymi ornamentami roślinnymi, wewnętrzna archiwolta pokryta jest ornamentem plecionkowym. Obok nad wejściem do nawy północnej zachował się tympanon z symbolicznym wyobrażeniem Ukrzyżowania, z motywami krzyża, ptaka i słońca z księżycem. Wewnątrz nawa główna otwarta jest do naw bocznych półkolistymi arkadami, natomiast arkady otwierające transept do prezbiterium, nawy głównej i naw bocznych są ostrołukowe. Ostrołukowe są też gurty sklepienne w nawie głównej, podtrzymywane przez nadwieszone służki o różnorodnej dekoracji rzeźbiarskiej.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Z surowym wnętrzem kontrastuje bogate wyposażenie, które jest przeważnie barokowe i rokokowe. Należą do niego zespól sześciu ołtarzy: cztery barokowe ołtarze boczne z czarnego marmuru z lat 1643-46, rokokowy ołtarz główny z 1788 r., kolumnowy z posągami ewangelistów i barokowym obrazem Wniebowzięcia NMP z 1. poł. XVII w., oraz jeszcze jeden rokokowy ołtarz boczny z gotyckim krucyfiksem z 1. poł. XVI w. Rokokowa jest też ambona oraz stalle i konfesjonały. Parapet chóru muzycznego i prospekt organowy ozdobione bogatą dekoracją snycerską pochodzą z 3. ćw. XVII w. Rzadkimi okazami są barokowe drewniane rzeźby lwów, ustawione przy arkadzie tęczy, mające być może nawiązywać do częstych tego typu przedstawień w sztuce romańskiej.
Tekst umieszczony 30.12.2010
LITERATURA
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Strona internetowa: http://www.sulejow.cystersi.pl/
Strona internetowa: http://www.szlakcysterski.org/
