kujawsko-pomorskie
Lokalizacja: Mogilno, ul. Benedykta XVI 1 (52.648395, 17.954784)
Budowa: 2. połowa XI w., 1. połowa XIII w., 1. połowa XVI w.
Styl: romanizm
Dawny zespół klasztorny benedyktynów położony jest na brzegiem jeziora Mogilno-Żubno, na terenie dawnego grodu, istniejącego tu od IX w.
HISTORIA. Benedyktyni zostali osadzeni w Mogilnie za sprawą księcia Kazimierza Odnowiciela na początku 2. połowy XI w. Pierwotny romański kościół ukończony został w 2. połowie XI w. za panowania Bolesława Szczodrego. Była to trójnawowa bazylika z kwadratowym prezbiterium, zamkniętym półkolista apsydą i ujętym po bokach wydłużonymi kaplicami, zakończonymi półkolistymi apsydami tworzącymi rodzaj transeptu. Od zachodu przylegała masywna wieża, wtopiona w korpus nawowy. W 1. połowie XIII w. kościół został przebudowany. Największe zmiany dotknęły prezbiterium, obniżono wtedy jego poziom, nadbudowano ściany z cegły i usunięto pierwotne sklepienie. Kolejna późnogotycka przebudowa miała miejsce w 1. połowie XVI w. Usunięto wtedy ramiona transeptu a nawa główna została nakryta zamiast drewnianego stropu późnogotyckimi sklepieniami, nowe sklepienia zyskały też nawy boczne. W 1797 r. rozebrano starą wieżę, a w jej miejsce wzniesiono dwie obecne wieże. W tym też czasie wprowadzono barokowe otwory okienne zastępując okna gotyckie. W 1833 r. władze pruskie dokonały kasaty klasztoru, jego zabudowania zostały przekazane protestantom na szkołę. Kościół zaś pełnił funkcje rzymskokatolickiej świątyni parafialnej.
ARCHITEKTURA. Liczne przebudowy zatarły pierwotny romański charakter kościoła. Z okresu romańskiego zachowały się mury prezbiterium z apsydą wznoszące się na wysokość około 9 m. Odsłonięty jest też zarys północnego ramienia transeptu. Pod kościołem zachowały się też dwie romańskie krypty. Krypta pod dawną wieżą posiada oryginalne sklepienia krzyżowe, wsparte na centralnym filarze. Krypta zachodnia została obniżona w XVI w. i nakrywa ją sklepienie kolebkowe. Obecny kościół łączy w sobie cechy romańskie, gotyckie i barokowe. Podobnie jak pierwotna świątynia jest trójnawową bazyliką z prezbiterium zakończonym półkolista apsydą. Nawa i prezbiterium nakryte są wspólnym dachem dwuspadowym, nawy boczne nakryte są dachami jednospadowymi. Od zachodu do korpusu dostawione są dwie masywne wieże nakryte barokowymi hełmami. Ściany korpusu nawowego przeprute są oknami, zamkniętymi łukami odcinkowymi. Wewnątrz nawa główna nakryta jest sklepieniem gwiaździstym, a nawy boczne sklepieniami kryształowymi.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest przeważnie późnobarokowe i pochodzi z 2. połowy XVIII w. Składają się na nie ołtarz główny z XVII-wiecznym obrazem Matki Bożej Śnieżnej, ołtarze boczne, stalle i ambona.
LITERATURA
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Świechowski Z., Sztuka polska, t.I, Romanizm, wyd. Arkady 2006
