kujawsko-pomorskie

Lokalizacja: Strzelno, pl. św. Wojciecha 2 (52.629803, 18.179764)
Budowa: 1. ćwierć XIII w.
Styl: romanizm

HISTORIA. Pierwsza wzmianka o istnieniu klasztoru norbertanek w Strzelnie pochodzi z 1193 r. Zapewne blisko tego czasu rozpoczęto budowę kościoła, który w 1216 r. został konsekrowany. W momencie konsekracji ukończone było prezbiterium i transept a prace nad korpusem nawowym dopiero miały się rozpocząć. Za fundatora kościoła uważa się kasztelana kruszwickiego Piotra Wszeborowica, uwiecznionego inskrypcją na tympanonie oraz jego synów Kalkona i Krystyna i być może synową Zmysławę. W pierwszej połowie XIII w. budowla była już gotowa. W XV w. drewniane stropy zostały zastąpione sklepieniami, podwyższono też ściany szczytowe kościoła, zaś na miejscu południowego aneksu przy prezbiterium wzniesiono gotycką kaplicę św. Barbary. W XVIII w. mocno przekształcono wnętrze kościoła całkowicie je barokizując, przebudowano też zachodni masyw wieżowy na barokową fasadę.

ARCHITEKTURA. Trójnawowa bazylika z transeptem i prezbiterium zakończonym apsydą oraz ujętym po obu bokach prostokątnymi aneksami. Od zachodu korpus pierwotnie poprzedzony był masywem dwuwieżowym z emporą między wieżami. Dzisiejsza barokowa fasada podzielona jest pilastrami i ujęta dwiema wieżami, nakrytymi baniastymi hełmami. W środkowej części wypełnia ją wielkie okno i wnęki z posągami świętych. Całość wieńczy okazały szczyt ze spływami wolutowymi, posągami aniołów i stiukowymi płaskorzeźbionymi scenami. Wnętrze prezbiterium, transeptu i nawy głównej nakrywają sklepieniami gwiaździste, W kościele zachowało się też kilka wybitnych w skali naszego kraju zabytków rzeźby romańskiej, do których należą dwa tympanony i dwa rzędy kolumn w korpusie nawowym. Pierwszy z tympanonów, osadzony jest wtórnie w wejściu do późnogotyckiej kaplicy św. Barbary. Przedstawia on św. Annę z małą Marią na ręku, której cześć oddają klęczący fundatorzy, Piotr Wszeborowic z modelem kościoła i nieznana kobieta z księgą, którą jest być może wspomniana wyżej Zmysława. Drugi tympanon osadzony jest w pierwotnym miejscu w wejściu do nawy północnej. Centralne miejsce zajmuje w nim Chrystus w mandorli deptający bestie, które symbolizują zło. Mandorlę podtrzymują dwaj aniołowie, u dołu zaś przedstawione zostały symbole ewangelistów Marka i Łukasza oraz śś. Piotr i Paweł. W 1946 r. odkryto i odkuto dwa rzędy romańskich kolumn z końca XII w. które zostały zamurowane w XVIII w. Każda z kolumn jest opracowana w odmienny sposób, kostkowe głowice pokryte są różnorodnymi kompozycjami figuralnymi i geometrycznymi. Tylko jedna kolumna ma gładki trzon i pierwotnie pokryta była barwnym ornamentem geometrycznym, w innych kolumnach rowki i wałki obiegają trzon spiralnie. Najsłynniejsze są dwie kolumny pokryte strefami arkadek z ludzkimi postaciami, będącymi personifikacjami cnót i przywar.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wnętrze kościoła wypełnia przeważnie barokowe wyposażenie: ołtarze, stalle, ambona, konfesjonały i Grupa Ukrzyżowania, której postaci ustawione są na fantazyjnie wygiętej belce tęczowej.

Rzut poziomy kościoła za: Chrzanowski T., Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów.
Kilka zdjęć z wnętrza kościoła wykonał Andrzej Mleczko.

LITERATURA

Chrzanowski T., Sztuka w Polsce Piastów i Jagiellonów, Warszawa 1993
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Świechowski Z., Katalog architektury romańskiej w Polsce, Warszawa 2009
Świechowski Z., Sztuka polska, t.I, Romanizm, wyd. Arkady 2006
Strona internetowa: http://www.trojcastrzelno.za.pl/

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł