Toruń, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Szczegóły: | Odsłony: 1794

Toruń, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty

Lokalizacja: Toruń, Żeglarska 16 (53.009376, 18.606153)
Budowa: 1270-1330, 1468-1497
Styl: gotyk, późny gotyk

Kościół farny p.w. śś. Janów odgrywał przez wieki ważną rolę w dziejach Torunia. Był pierwszą murowaną budowlą sakralną wzniesioną w Państwie Krzyżackim. W średniowieczu w kościele dokonywano wyboru władz miasta. Tutaj też uroczyście witano polskich władców odwiedzających Toruń. W kościele wmurowane jest serce króla Jana Olbrachta, który zmarł w Toruniu w 1501 r. Zachowała się też gotycka chrzcielnica, w której ochrzczony został wielki astronom Mikołaj Kopernik.

HISTORIA. Pierwotny kościół zbudowany został w 2. ćwierci XIII w. krótko po wydaniu przywileju lokacyjnego miasta. Został zniszczony przez pożar w latach 60-tych XIII w. Drugi kościół zbudowany został w latach 1270-1330 w formie dziewięciopolowej hali na rzucie kwadratu. W 1351 r. został uszkodzony w czasie pożaru miasta. Trzeci kościół zbudowany w latach 1361-88 został przedłużony o jedno przęsło, następnie w latach 1407-33 wzniesiono zachowaną do dziś wieżę. Obecny wygląd kościół uzyskał w czasie przebudowy w latach 1468-97. W 1530 r. kościół przejęli protestanci, którzy utrzymali kontrolę nad nim do 1583 r. a następnie użytkowali go wspólnie z katolikami do 1596 r. Po tym czasie kościół powrócił ostatecznie w ręce katolików. W 1992 r. kościół został podniesiony do godności katedry dla nowo utworzonej diecezji toruńskiej.

ARCHITEKTURA. Późnogotycki kościół zbudowany z cegły, złożony jest z trójnawowego, czteroprzęsłowego korpusu z niskim trójprzęsłowym prezbiterium. Przy prezbiterium od północy znajdują się przybudówki zakrystyjne. Do korpusu od zachodu dostawiona jest kwadratowa, trójkondygnacjowa wieża nakryta dachem czterospadowym. Do naw bocznych przylegają rzędy kaplic rozmieszczonych między przyporami. Elewacje kościoła opięte są uskokowymi przyporami, między którymi rozmieszczone są okna ostrołukowe trójdzielne. Okno wschodnie prezbiterium jest czterodzielne z maswerkiem. Korpus i prezbiterium nakryte są dachami dwuspadowymi, nad kaplicami bocznymi nawy jednospadowe. Portale do krucht są prostokątne, nakryte półkolistymi arkadami i zwieńczone wimpergami w ośli grzbiet. Wewnątrz nawy korpusu nakryte są sklepieniami gwiaździstymi. W nawach bocznych sklepienia pięcioodporowe. W prezbiterium pierwsze i trzecie przęsło nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi, zaś przęsło środkowe sklepieniem gwiaździstym. Sklepienia w korpusie wsparte są na trzech filarach o rzucie wydłużonego ośmioboku.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. W prezbiterium kościoła zachowały się fragmenty gotyckich malowideł z XIV w., przedstawiają one Świętych Janów oraz Chrystusa na Drzewie Życia. Ołtarz główny stanowi późnogotycki tryptyk św. Wolfganga z około 1506 r., fundowany przez wikariusza Kaspra Wolkera. W polu głównym ołtarza ustawione są rzeźby śś. Wolfganga, Bartłomieja i Jakuba. W bocznych skrzydłach śś. Grzegorza, Hieronima, Ambrożego i Augustyna. Nad ołtarzem umieszczony jest gotycki krucyfiks z końca XIV w. W kościele ustawione są liczne barokowe ołtarze z XVII i XVIII w. W jednym z nich umieszczony jest obraz Matki Bożej ze św. Stanisławem Kostką, namalowany przez gdańskiego malarza Bartłomieja Strobla z około 1635 r. W nawie znajduje się rokowa ambona z XVIII w., przeniesiona z nieistniejącego kościoła dominikanów. W kaplicy Zaśnięcia Panny Marii ustawiona jest gotycka chrzcielnica z połowy XIV w. a obok niej znajduje się popiersie Mikołaja Kopernika, wykonane przez Wojciecha Rojowskiego w 1766 r. W kościele zachowało się wiele zabytków sztuki sepulkralnej, nagrobków i epitafiów. Wśród nich brązowa płyta nagrobna burmistrza Jana von Soest (zm. 1361) i jego żony Małgorzaty, wykonana we Flandrii z płaskorzeźbionymi postaciami małżonków. Interesujące jest też symboliczne epitafium Mikołaja Kopernika (zm. 1543) pochowanego we Fromborku z około 1580 r. W górnej części tego epitafium umieszczony jest portret króla polskiego Jana Olbrachta, który zmarł w Toruniu w 1501 r. Urna z jego sercem została zamurowana pod posadzką kościoła. Na wieży kościoła zawieszony jest 7,5 tonowy dzwon Tuba Dei odlany w 1510 r. przez toruńskiego ludwisarza Marcina Schmidta, jest to drugi co do wielkości dzwon w Polsce dzwonie Zygmunta.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Gąsiorowski P.. Spacerem po Toruniu, Skrzeszew-Warszawa 2017
Łoziński J., Pomniki sztuki w Polsce, t. 2. Pomorze, wyd. Arkady
Skibiński Sz., Zalewska-Lorkiewicz K., Sztuka polska t. 2, Gotyk, Warszawa 2010

Toruń, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty