małopolskie
Czchów, kościół Narodzenia NMP
Marek SztorcLokalizacja: Czchów (powiat Brzesko), Rynek 1 (49.833331, 20.677644)
Budowa: ok. 1360 - ok. 1450
Styl: gotyk
HISTORIA. Wiadomo, że jeszcze w XII w. istniał w Czchowie murowany romański kościół, nazywany w dokumencie lokacyjnym z 1357 r. "alba ecclesia". Jedyne co po nim pozostało to ciosy użyte w szkarpach obecnego kościoła gotyckiego oraz fragmenty fryzu wmurowane wtórnie we wschodnią ścianę prezbiterium. Obecny gotycki kościół zbudowany został z kamienia w dwóch etapach. Najpierw przed 1360 r. z fundacji króla Kazimierza Wielkiego wzniesiono prezbiterium, następnie około 1450 r. zbudowano nawę, do której jeszcze w XV w. dostawiono wieżę. W latach 1551-54 kościół w Czchowie przejściowo znajdował się w rękach luteranów, proboszczem był tu wtedy ks. Franciszek Lismanini, prowincjał franciszkanów, spowiednik królowej Bony i czołowy polski reformator.
ARCHITEKTURA. Kościół złożony jest z dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą, prostokątnej nawy i niskiej wieży od zachodu. Na zewnątrz ściany zostały opięte przyporami. Kościół nakrywają wysokie dwuspadowe dachy. Do wnętrza prowadzą dwa portale gotyckie, z których jeden jest ostrołukowy. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym. W prezbiterium znajduje się też ścienne tabernakulum gotyckie z XIV w.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIEW WNĘTRZA. W prezbiterium zachowała się gotycka polichromia wykonana około 1375 r. na ścianach prezbiterium i odsłonięta dopiero na początku XX w., przedstawiająca sceny z życia Matki Boskiej i Chrystusa. Warto zwrócić też uwagę na niektóre elementy wyposażenia kościoła, m.in. na gotycką Pietę z 1. połowy XV w., umieszczoną w ołtarzu głównym, kamienną chrzcielnicę gotycką z 1506 r., z maswerkową dekoracją oraz dwa renesansowe pomniki nagrobne: Kaspra Wielogłowskiego (zm. 1564) i jego żony z połowy XVI w., z których pierwszy wykonał zapewne rzeźbiarz Hieronim Canavesi około 1565 r., zaś drugi późniejszy jest dziełem tego samego warsztatu. Z późniejszych zabytków jest tu obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem typu Matki Boskiej Śnieżnej z XVII w., ambona późnobarokowa z XVIII w. oraz krucyfiks barokowy z XVII w. Zachował się też dzwon z 1459 r., odlany prawdopodobnie przez ludwisarza krakowskiego Erharda.
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
LITERATURA
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie , z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953
Kornecki M., Dzieje sztuki, [w:] Województwo tarnowskie, Wrocław 1998
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Sztuka polska romańska i przedromańska do schyłku XIII w., pod. red. M. Walickiego, Warszawa br.
Zlat M., Sztuka polska. Renesans i manieryzm, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://tarnowskiekoscioly.net/index.php/koscioly/5-czchow-kosciol-narodzenia-nmp
