małopolskie

Lokalizacja: Gnojnik, powiat Brzesko (49.895742, 20.607519)
Budowa: 1380
Styl: gotyk

Bezpośrednio przy szosie prowadzącej z Brzeska do Nowego Sącza usytuowany jest gotycki kościół parafialny. Należy on do nielicznych przykładów sakralnej architektury obronnej w Małopolsce. Świadczą o tym otwory strzelnicze przebite w górnych partiach murów.

HISTORIA. Kościół został zbudowany w 1380 r. z fundacji Marka Żegoty kanonika krakowskiego. W latach 1575-1617 świątynię zajęli arianie i zamienili na zbór. Kolejne nieszczęście dotknęło kościół w 1657 r. kiedy to został spustoszony w wyniku najazdu wojsk siedmiogrodzkich. W 1900 r. miała miejsce przebudowa wieży, w czasie której w miejsce drewnianej izbicy nadbudowano murowaną kondygnację.

ARCHITEKTURA. Kościół gotycki złożony jest z kwadratowej nawy i dwuprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego trójbocznie. Od zachodu do nawy dostawiona jest wieża a od południa przedsionek, zaś do prezbiterium od północy przylega zakrystia. Wieża posiada trzy kondygnacje z kruchtą w przyziemiu, nakryta jest hełmem namiotowym. Dachy nad kościołem dwuspadowe z wieżyczką na sygnaturkę z latarnią nad nawą. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami i obwiedziony kamiennym cokołem. W partiach strychowych murów przebite są liczne otwory strzelnicze. Między przyporami w prezbiterium znajdują się okna ostrołukowe. Wewnątrz prezbiterium nakryte jest gotyckimi sklepieniami krzyżowymi, nawa zaś stropami płaskimi. Otwór tęczy ostrołukowy, chór muzyczny w drugiej kondygnacji wieży otwarty do nawy ostrołukową arkadą. Od południa w wejściu portal kamienny, gotycki z około 1380 r., ostrołukowy, ujęty w pinakle i ozdobiony maswerkami. W ścianie prezbiterium mieści się kamienne tabernakulum.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA jest przeważnie późnobarokowe oraz rokokowe i pochodzi z XVIII w. Składa się na nie rokokowy ołtarz główny z 1776 r. z XIX-wieczną kopią obrazu Matki Bożej Częstochowskiej, dwa również rokokowe ołtarze boczne, barokowa chrzcielnica wykonana z marmuru, rokokowa ambona z XVIII w. oraz dwa konfesjonały z tegoż czasu.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Pasternak P., Katalog organów w diecezji tarnowskiej, maszynopis
ks. Rzepa J, Kornecki M., Dzwony Diecezji Tarnowskiej, Kraków 2001

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł