małopolskie

Lokalizacja: Bochnia, Szpitalna 1 (50.278804, 19.558136)
Budowa: koniec XIII w. – 1. Połowa XIV w.
Styl: gotyk

Kościół św. Andrzeja w Olkuszu to jedna z największych gotyckich far miejskich w Małopolsce, oczywiście nie licząc kościołów Krakowa.

HISTORIA. W panoramie Olkusza dominuje bryła okazałej fary, która jest jednym z niewielu świadków dawnej zamożności miasta. Kościół zbudowany został w 1. połowie XIV w. z fundacji Kazimierza Wielkiego. Prezbiterium jest zapewne nieco starsze od korpusu (koniec XIII w.?), na co wskazywać może niewielkie skrzywienie w stosunku do korpusu. W kolejnych latach kościół powiększany był o przybudówki. W 1. połowie XV w. dobudowano przy prezbiterium kaplicę św. Anny oraz zakrystię i skarbiec. W 1620 r. do nawy od południa dostawiono kaplicę Matki Bożej Loretańskiej.

ARCHITEKTURA. Jest to okazała gotycka świątynia halowa złożona z trójnawowego, pięcioprzęsłowego korpusu oraz z trójprzęsłowego prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą. Do prezbiterium od południa przylega trójprzęsłowa kaplica św. Anny a od północy dostawione są zakrystia ze skarbcem. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi znajdują się duże ostrołukowe okna z laskowaniami i maswerkami. Prezbiterium i korpus nakrywają strome dachy dwuspadowe, zakończone ceglanymi szczytami schodkowymi ze sterczynami i płycinami. Zachowały się też cztery gotyckie portale, z których najciekawszy z prezbiterium do zakrystii zamknięty jest łukiem pięciolistnym ściętym. Wewnątrz nawa gówna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami, wspartymi na ośmiobocznych filarach. Arkada tęczy ostrołukowa, także prezbiterium otwarte do kaplicy św. Anny dwoma przęsłami ostrołukowych arkad. Korpus nawowy, prezbiterium i kaplica św. Anny nakryte sklepieniami krzyżowo-żebrowymi.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Polichromia gotycka na ścianach bocznych pochodzi z około 1370-80 r. Na ścianie południowej widnieje Chrystus Bolesny z donatorami polecanymi przez św. Andrzeja? Od północy w dwóch strefach przedstawione 7 uczynków miłosierdzia i 7 grzechów głównych. Na ścianie wschodniej wokół wielkiego okna malowidła renesansowe z 1592 r. m.in. trzymane przez gwarków herby Królestwa Polskiego i Olkusza. Malowidła te były poddane konserwacji przez Józefa Edwarda Dutkiewicza, który zginął tragicznie w trakcie prac prowadzonych w kościele. Kościół w Olkuszu posiada bardzo bogate wyposażenie wnętrza. Do najstarszych zabytków należą cztery skrzydła późnogotyckiego poliptyku olkuskiego, namalowanego w 1485 r. przez krakowskich malarzy cechowych Jana Wielkiego i Stanisława Starego. Składają się one z 16 kwater z cyklami maryjnymi i pasyjnymi. W szafie środkowej ołtarza umieszczona jest rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z 4. ćwierci XV w. Pozostałe zabytki pochodzą przeważnie z 1. połowy XVII w. Są to trzy ołtarze manierystyczne z początku XVII w. i cztery ołtarze wczesnobarokowe z około 1640 r., ambona z 1639 r., stalle intarsjowane z 1594 r. i 1627 r. oraz cynowa chrzcielnica z 1585 r. Wybitnym zabytkiem są organy wykonane około 1629 r. przez Jana Hummela organmistrza z Norymbergii. Poziomem wykonania dorównuje im prospekt organowy powstały w tym samym czasie. W kościele znajduje się też cenny zespół epitafiów z XVII w.

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod. red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 12, Powiat olkuski, Warszawa 1953
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Łoziński J., Pomniki sztuce w Polsce, T. 1, Małopolska, Warszawa 1985

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł