małopolskie
Lokalizacja: Oświęcim, Władysława Jagiełły 8 (50.037313, 19.219948)
Budowa: XIV w.
Styl: gotyk
HISTORIA. Dominikanie zostali prawdopodobnie sprowadzenie do Oświęcimia w pod koniec XIII w. przez księcia cieszyńskiego Mieszka. Zakonnicy rozpoczęli w 1. połowie XIV w. budowę wielkiego kościoła p.w. Świętego Krzyża. Po I rozbiorze władze austriackie skasowały klasztor a kościół w XIX w. służył jako magazyn. W 1898 r. zrujnowaną świątynię przejęli salezjanie, którzy do dziś są jej gospodarzami. W latach 1899-1906 kościół został odnowiony według projektu m.in. Sławomira Odrzywolskiego. Zrekonstruowano wtedy gotyckie sześciopolowe sklepienia prezbiterium i maswerki okienne oraz dodano neogotyckie kaplice między wewnętrznymi przyporami, detale architektoniczne i elementy wyposażenia. W latach 1975-84 kościół został przedłużony ku zachodowi z nawiązaniem do gotyckiej bryły.
ARCHITEKTURA. Jest to budowla gotycka, złożona z wydłużonego prezbiterium, trójprzęsłowego, zamkniętego ścianą prostą i szerszej, czteroprzęsłowej nawy. Kościół na zewnątrz opięty jest przyporami, w prezbiterium dwu-, w nawie trójuskokowymi. Ściany prezbiterium między przyporami rozczłonkowane są parami ostrołukowych okien z rekonstruowanymi kamiennymi maswerkami. Elewacja wschodnia z ostrołukowym oknem i przeprutym w czasie restauracji portalem, zamkniętym łukiem Tudorów. W nawie duże okna ostrołukowe, trójdzielne. Kościół nakrywają dachy dwuspadowe. Wewnątrz prezbiterium oddzielone jest ostrołukową tęczą i nakryte zrekonstruowanym sklepieniem żebrowym sześciopolowym.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA pochodzą głównie z przełomu XIX i XX w.
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
LITERATURA
Chrzanowski T., Kornecki M., Sztuka Ziemi Krakowskiej, Kraków 1982
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 1, Powiat bialski, Warszawa 1953
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
