małopolskie
Powroźnik, cerkiew św. Jakuba
Marek SztorcLokalizacja: Powroźnik, pow. Nowy Sącz (49.369586, 20.950323)
Budowa: około 1600 r.
Styl: łemkowski
HISTORIA. Dawna greckokatolicka cerkiew w Powroźniku jest najstarszą łemkowską cerkwią zachowaną na obszarze polskich Karpat. Jak wykazały najnowsze badania została zbudowana około 1600 r., niedługo potem, bo w 1643 r. nad babińcem nadbudowano kaplicę. W 1778 r. dostawiono do cerkwi wieżę, zaś w latach 1813-14 przesunięto ją na obecne miejsce. Poprzednio stała bliżej potoku Muszynka i zagrożona była przez powodzie. W czasie przeprowadzki do cerkwi dobudowano nowe prezbiterium a stare zamieniono na babiniec. Po drugiej wojnie światowej ludność łemkowska została wysiedlona z Powroźnika a jej miejsce zajęli polscy osadnicy, którzy zamienili cerkiew na kościół rzymskokatolicki. W 2013 r. cerkiew została wpisana na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.
ARCHITEKTURA. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego, drewniana, trójdzielna, złożona z prezbiterium, szerszej nawy i babińca. Nad babińcem wznosi się wieża o konstrukcji słupowej, o pochyłych ścianach z nadwieszaną izbicą, poprzedzona niewielkim przedsionkiem. Prezbiterium zamknięte jest ścianą prostą a od północy przylega do niego zakrystia, czyli dawne prezbiterium, zamknięte trójbocznie. Nawa nakryta jest dachem namiotowym, zaś prezbiterium i zakrystia nakryte są dachami kalenicowymi. Zarówno nad prezbiterium, nawą i wieżą wznoszą się baniaste hełmy zwieńczone krzyżami. Wewnątrz nawa nakryta jest uskokowym sklepieniem w formie namiotu, babiniec nakrywa strop płaski, w prezbiterium także strop płaski z fasetą, zaś w zakrystii pozorne sklepienie kolebkowe.
WYSTRÓJ I WYPOSAZENIE WNĘTRZA. Na ścianach i sklepieniu dawnego prezbiterium, czyli obecnej zakrystii zachowała sie polichromia datowana na 1607 r., która jest cennym przykładem ściennych malowideł cerkiewnych. Malowidła przedstawiają Boga Ojca, Ducha Świętego, sceny Ukrzyżowania i Złożenia do Grobu oraz inne sceny z życia Maryi i Chrystusa. W prezbiterium ustawiony jest ikonostas z połowy XVIII w., wewnątrz znajdują się też trzy ołtarze barokowe z XVII w. Na ścianach zawieszone są ikony, przeważnie pochodzące z XVII w., najstarsza z nich przedstawiająca Sąd Ostateczny, powstała w 1623 r. Zachował się też dzwon odlany około 1615 r., zapewne od początku związany z tą świątynią. O wartości kulturowej i architektonicznej tej świątyni świadczy fakt umieszczenia jej w grupie cerkwi wytypowanych do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
LITERATURA
Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, opr. zb., Pruszków 2003
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
