małopolskie
Skwirtne, cerkiew śś. Kosmy i Damiana
Marek SztorcLokalizacja: Skwirtne, powiat Gorlice (49.491957, 21.191024)
Budowa: 1653-1710
Styl: łemkowski, północno zachodni
HISTORIA. Chociaż cerkiew w Skwirtnem nie należy do najstarszych łemkowskich świątyń w Beskidzie Niskim, to jednak jest typowym przykładem takiej budowli. Zbudowana została w 1837 r. i w pierwotnym kształcie przetrwała do naszych czasów. Obecnie użytkowana jest przez parafię rzymskokatolicką w Uściu Gorlickim jako kościół filialny.
ARCHITEKTURA. Jest to cerkiew łemkowska typu północno-zachodniego. Wzniesiona z drewna o ścianach i dachach pokrytych gontem. Trójdzielna, złożona z prezbiterium, zamkniętego ścianą prostą, szerszej nawy i babińca wzniesionych w konstrukcji zrębowej. Wieża o konstrukcji słupowej, obejmująca babiniec, otoczona zachatą, o pochyłych ścianach z nadwieszaną izbicą i nakryta baniastym hełmem. Nad prezbiterium i nawą dachy namiotowe zwieńczone pozornymi latarniami. Wewnątrz prezbiterium, nawa i babiniec nakryte są stropami z ukośnymi odcinkami. Nadwieszany chór muzyczny o ażurowej balustradzie obiega ściany babińca i wychodzi do nawy.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wnętrze zdobi polichromia ornamentalna i figuralna z około 1900 r. Ściany pokryte są detalami architektonicznymi, na stropie nawy przedstawiona jest Trójca Święta, zaś na stropie babińca Opieka Bogurodzicy. Między prezbiterium a nawą ustawiona jest współczesna przegroda o charakterze ikonostasu. Znajdują się w niej cztery ikony namiestne z początku XX w. Powyżej na ścianie zawieszone są współczesne obrazy apostołów oraz Chrystusa i Boga Ojca. Na ściannie nawy zawieszone są starsze ikony, pochodzące z dawnego ikonostasu z początku XIX w., są to Matka Boża z Dzieciątkiem i Chrystus Pantokrator. W przedsionku znajduje się krzyż procesyjny, dwustronnie malowany z początku XIX w.
LITERATURA
Cerkwie drewniane Karpat. Polska i Słowacja, opr. zb., Pruszków 2003
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Strona internetowa: http://tarnowskiekoscioly.net/index.php/koscioly/338-skwirtne-kosciol-ss-kosmy-i-damiana
