małopolskie

Lokalizacja: Szczepanów, powiat Brzesko (50.005177, 20.655210)
Budowa: po 1470
Styl: gotyk

Leżący w pobliżu Brzeska Szczepanów związany jest z osobą św. Stanisława, biskupa krakowskiego i męczennika (zm. 1079). To właśnie Stanisławowi ze Szczepanowa XIII-wieczne przekazy źródłowe przypisują utworzenie tutejszej parafii. Zaś jego rodzicom Wielisławowi i Bognie tradycja przypisuje fundację pierwszego drewnianego kościoła.

HISTORIA. Obecny gotycki kościół jest trzecim z kolei w Szczepanowie, zbudowany został po roku 1470 z fundacji Jana Długosza, kanonika krakowskiego, który przeszedł do historii jako wybitny kronikarz i historyk. W latach 1911-14 do gotyckiego kościoła dobudowano od północy znacznie większy neogotycki kościół według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego. "Długoszowy" kościół nie uległ wtedy większym przekształceniom i został wkomponowany w nową świątynię jako jej południowa nawa. Gotycki kościół mocno ucierpiał dopiero w listopadzie 1914 r. w czasie walk rosyjsko-austriackich. Spłonął wtedy dach kościoła i zawaliło się sklepienie nad prezbiterium, zniszczeniu uległa też większość wyposażenia. Odbudowa i rekonstrukcja kościoła nastąpiła w latach 1926-27.

ARCHITEKTURA. Gotycki kościół jest niewielką budowlą złożoną z nawy i przylegającej do niej niewielkiej kaplicy oraz z zamkniętego trójbocznie prezbiterium. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi mieszczą się ostrołukowe okna. Nawę i prezbiterium nakrywają dwuspadowe dachy. Elewacje zewnętrzne ozdobione są rombami i zygzakami z zendrówek. Do wnętrza prowadzi kamienny portal gotycki, schodkowy w typie tzw. długoszowskim z kartuszem z herbem Wieniawa Długosza powyżej. Jeszcze wyżej na osi znajduje się okulus. W północnej ścianie prezbiterium znajduje się analogiczny portal łączący stary kościół z nowym. Wewnątrz nawa nakryta jest stropem kasetonowym, zaś prezbiterium nakrywa sklepienie krzyżowo-żebrowe ze zwornikami i wspornikami zdobionymi kartuszami herbowymi. Nawę od prezbiterium oddziela tęcza ostrołukowa.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Zwiedzając wnętrze starego kościoła warto zwrócić uwagę na późnogotycki tryptyk z końca XV w. ustawiony jako ołtarz główny. W polu środkowym umieszczony jest obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem ze śś. Stanisławem i Marią Magdaleną oraz fundatorami z herbem Prus, na awersach skrzydeł znajdują się: śś. Stanisław i Mikołaj, Zwiastowanie, św. Zofia z córkami i Nawiedzenie; na rewersach Pojmanie, Biczowanie, Niesienie Krzyża i Ukrzyżowanie; obraz w predelli jest późnobarokowy i przedstawia Świętą Rodzinę. Koniecznie obejrzeć trzeba też chrzcielnicę romańską, której datowanie niektórzy badacze przesuwają nawet na XI w., byłaby to więc jedna ze starszych chrzcielnic zachowanych na ziemiach polskich. W kaplicy umieszczona jest tablica erekcyjna z 1470 r., kamienna z płaskorzeźbiona postacią św. Stanisława, inskrypcją i herbami: Prus, Wieniawa, Dębno i Leliwa.

Rzut kościoła za: Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995

LITERATURA

Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1995
Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, T. I, Województwo krakowskie, z. 3, Powiat brzeski, Warszawa 1953
Kornecki M., Kościoły diecezji tarnowskiej, [w:] Rocznik diecezji tarnowskiej na rok 1972, Tarnów 1972
Krasnowolski B., Leksykon zabytków architektury Małopolski, Warszawa 2013
Krupiński A., Zabytki urbanistyki i architektury województwa tarnowskiego, Kraków 1989
Strona internetowa: http://www.bazylikaszczepanow.pl

• Poprzedni artykuł
• Następny artykuł