Niemcy
Pasawa, katedra św. Szczepana
Marek SztorcPasawa, katedra św. Szczepana
Passau, dom St. Stephan
Lokalizacja: Pasawa, Domplatz (48.574196, 13.465293)
Budowa: 1668-1693
Architekt: Carlo Lurago
Styl: barok
HISTORIA. Pierwotny kościół na miejscu obecnej katedry powstał około 720 r. Krótko potem erygowano w Pasawie biskupstwo a kościół podniesiono do godności katedry. Świątynia ta została zniszczona w czasie najazdów cesarza Ottona II na Pasawę w latach 977 i 978. Już w 982 r. rozpoczęto budowę romańskiej katedry a jej prezbiterium konsekrowano w 985 r. W wyniku dalszych prac katedra uzyskała formę trójnawowej bazyliki z dwuwieżową fasadą. W latach 1221-1313 wzniesiono wczesnogotycką nawę i podwyższono wieże zachodnie. Kolejny, późnogotycki etap rozbudowy katedry został przeprowadzony w latach 1409-1598. Wzniesiono wtedy m.in. prezbiterium i transept. W 1662 r. katedra została zniszczona w wyniku pożaru miasta. W latach 1668-1693 świątynia została gruntownie przebudowana w stylu barokowym według projektu Carlo Lurago, włoskiego architekta czynnego w Pradze. Inicjatorem przebudowy był biskup Pasawy Venzeslaus Graf Thun. W latach 1895-1898 wieże zachodnie zostały nadbudowane przez budowniczego Heinricha von Schmidta.
ARCHITEKTURA. Wielkich rozmiarów barokowa katedra ma długość 102 metrów i szerokość 33,5 metra. Złożona jest z trójnawowego, pięcioprzęsłowego bazylikowego korpusu, transeptu i wydłużonego prezbiterium zamkniętego pięciobocznie. Do prezbiterium od północy dostawiona jest zakrystia. Korpus nawowy poprzedza szeroka fasada ujęta wysokimi wieżami.
Barokowa fasada pokryta jest okładziną z białego wapienia. Jest trójosiowa i dwukondygnacjowa, rozczłonkowana zwielokrotnionymi pilastrami z lekko wysuniętą do przodu częścią środkową. W dolnej kondygnacji znajdują się trzy portale wejściowe, z których największy środkowy portal nakryty jest przerwanym naczółkiem. Górna kondygnacja wydzielona jest wydatnym gzymsem i ujęta po bokach spływami z wazonami. W jej środkowej części umieszczone jest duże okno nakryte półkolistym naczółkiem. Fasadę wieńczy trójkątny szczyt z rzeźbą Matki Bożej z Dzieciątkiem. Wieże są czterokondygnacjowe wysokie na 68 metrów, zbudowane na planie kwadratu w najwyższej kondygnacji przechodzące w ośmiobok i nakryte cebulastymi hełmami.
Elewacje boczne korpusu nawowego posiadają podziały ramowe z szerokimi oknami zamkniętymi półkoliście. Ściany wschodniej części katedry zachowały późnogotyckie cechy. Ściany prezbiterium opięte są przyporami zwieńczonymi pinaklami, między którymi rozmieszczone są dwa rzędy okien przekształconych z ostrołukowych okien gotyckich. Eliptyczne okna w górnym rzędzie ujęte są wimpergami o łukach w kształcie oślego grzbietu z kwiatonami. Nad skrzyżowaniem naw wznosi się kopuła na wysokim tamburze, nakryta baniastym hełmem. Ściany wewnątrz nawy głównej wysokiej na 29 metrów, rozczłonkowane są pilastrami dźwigającymi odcinki belkowania i sklepienia żaglaste na gurtach. Ściany prezbiterium opinają kanelowane półkolumny a nakrywa je sklepienia kolebkowe.
WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Ściany kościoła pokrywa bogata dekoracja stiukowa figuralna i ornamentalna wykonana przez zespół sztukatorów którym kierował Giovanni Battista Carlone. Iluzjonistyczne freski na sklepieniach prezbiterium i nawy głównej wykonał Caproforo Tencalla. W prezbiterium przedstawiona została scena Męczeństwa św. Szczepana oraz otwierające się Niebo z Chrystusem i Duchem Świętym. Kopułę zdobi fresk z postacią Boga Ojca. W nawie głównej przedstawiono sceny: Trumf Eucharystii; Wypędzenie kupców ze świątyni; Ustanowienie Eucharystii; Anioły w chwale i Triumf Kościoła Katolickiego. W ołtarzu głównym ustawiona jest rzeźbiona scena Ukamieniowania św. Szczepana ,wykonana w latach 1947-53 przez Josefa Henselmanna. W nawie głównej znajduje się późnobarokowa ambona, którą zaprojektował Antonio Beduzzi z Wiednia a wykonał ją nadworny rzeźbiarz wiedeński Lorenzo Mattielli ze swoim warsztatem w 1726 r. Ambona posiada bardzo bogatą dekorację rzeźbiarską i snycerską, zdobią ją m.in. rzeźby czterech ewangelistów, dwie figury aniołów z tablicami przykazań i krzyżem, symbolami Starego i Nowego Testamentu oraz płaskorzeźba Jezusa nauczającego w świątyni. W ramionach transeptu ustawione są dwa barokowe ołtarze, które w latach 1684-1688 wykonał ze stiuku Giovanni Battista Carlone. W ołtarzach tych znajdują się obrazy Wniebowzięcie NMP oraz św. Walentyn uzdrawiający chorych, które w 1685 r. namalował Francesco Innozenco Torriani. Także pozostałe osiem ołtarzy w nawach bocznych wykonał Carlone wraz ze swoim warsztatem. W ołtarzach tych umieszczone są obrazy niemieckich malarzy, z których najwybitniejszy był niewątpliwie Johann Michael Rottmayr. Jest on autorem czterech dużych obrazów ołtarzowych: Znalezienie ciała Św. Sebastiana, Nawrócenie Saula, Ścięcie św. Jana Chrzciciela, Męczeństwo Św. Agnieszki. Dwa obrazy namalował Johann Karl Resler von Reslfeld: Św. Marcin rozdający jałmużnę ubogim i Mityczne Zaślubiny Św. Katarzyny Aleksandryjskiej. Po jednym obrazie namalowali też: Johann Andreas Wolf Adoracja Pasterzy oraz Johann Caspar Sing Adoracja Trzech Króli. Późnobarokowy prospekt organowy z 1733 r. kryje w sobie jedne z największych organów kościelnych na świecie. Powstały one w 4. ćwierci XX w. w firmie Eisenbarth w Pasawie. Składają się z 17.754 piszczałek oraz 233 rejestrów. W przedsionku katedry znajduje się łaskami słynący wizerunek Matki Bożej z wiśnią, który jest kopią obrazu Lukasa Cranacha namalowaną przez malarza z Pasawy Georga Urtlmayra w 1678 r. Cennym zabytkiem jest też późnogotycki krucyfiks wykonany przez Jörga Hubera z Pasawy w 4. ćw. XV w.
LITERATURA
Knaurs Kulturführer in Farbe Niederbayern und Obepfalz, opr. zb., München 1995
Kunstdenkmäler in Bayern, München, Ober- und Niederbayern Schwaben, Darmstadt 2013
Strona internetowa: https://www.bistum-passau.de/dom-kultur/dom-st-stephan-passau/architektur
Strona internetowa: https://www.sueddeutscher-barock.ch/In-Werke/h-r/Passau_Dom.html
Pasawa, katedra św. Szczepana
