Norymberga, kościół św. Wawrzyńca

Szczegóły: | Odsłony: 76

Norymberga, kościół św. Wawrzyńca
Nürnberg, kirche St. Lorenz

Lokalizacja: Norymberga, Lorenzer Platz 1 (49.451012, 11.078724)
Budowa: połowa XIII – około 1370, 1439-1477
Budowniczy: Konrad Heinzelmann, Konrad Roritzer, Matthäus Roritzer oraz Jacob Grimm
Styl: gotyk i późny gotyk

HISTORIA. Budowa wczesnogotyckiego kościoła rozpoczęła się krótko po połowie XIII w. i zakończyła około 1370 r. wzniesieniem trójnawowej bazyliki z dwuwieżową fasadą. Ukończenie portalu głównego datuje się na lata 1350-1360, zaś wieże zostały ukończone około 1400 r. Wcześniej, bo pod koniec XIV w. korpus nawowy został poszerzony przez dobudowanie kaplic bocznych pomiędzy przyporami. Pod wpływem wzniesienia nowego prezbiterium w kościele św. Sebalda podjęto decyzję o rozbiórce dotychczasowego chóru bazylikowego i wzniesieniu nowego chóru halowego. Prace budowlane prowadzone były w latach 1439-1477 według planów budowniczego Konrada Heinzelmanna a kontynuowali je w późniejszych latach Konrad Roritzer i Matthäus Roritzer oraz Jacob Grimm. W 1525 r. w związku z przyjęciem nauk Marcina Lutra przez mieszczan Norymbergii kościół stał się świątynią protestancką. Świątynia uległa poważnym zniszczeniom w czasie II wojny światowej w wyniku alianckich nalotów w sierpniu 1943 r. oraz w styczniu, lutym i marcu 1945 r. Zawaliły się wtedy dachy i sklepienia a uszkodzeniu uległy też obie wieże. Kościół został odbudowany do 1952 r.

ARCHITEKTURA. Kościół zbudowany z kamienia złożony jest z gotyckiego bazylikowego korpusu nawowego i późnogotyckiego chóru halowego oraz dostawionej od zachodu dwuwieżowej fasady. Fasada kościoła ujęta jest dwiema wieżami o siedmiu czworobocznych kondygnacjach i najwyższej ośmiobocznej nakrytej ostrosłupowym hełmem. W przyziemiu pomiędzy wieżami znajduje się wielki uskokowy portal ostrołukowy wykonany w latach 1340-1350 o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Na środkowym filarze rozdzielającym drzwi ustawiona jest rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem, po obu stronach ościeży umieszczone są rzeźby św. Wawrzyńca i św. Szczepana oraz Adama i Ewy. Powyżej w tympanonie umieszczone są płaskorzeźbione sceny z Życia i Męki Chrystusa a na szczycie tympanonu umieszczona jest scena Sądu Ostatecznego. W łukach archiwolt znajdują się rzeźby apostołów. Nad Portalem znajduje się wielka rozeta z maswerkiem o średnicy 9 metrów a całość wieńczy trójkątny szczyt podzielony pinaklami i rozczłonkowany ostrołukowymi arkadami z maswerkami. Korpus bazylikowy jest trójnawowy i dziewięcioprzęsłowy z kaplicami i przedsionkami wbudowanymi bo bokach między przyporami oraz dwiema wieżami dostawionymi od zachodu. Ściany nawy głównej korpusu opięte są łukami oporowymi, między którymi rozmieszczone są duże trójdzielne okna ostrołukowe z maswerkami. Gładkie ściany naw bocznych przebite są wielkimi sześciodzielnymi oknami ostrołukowymi. Nawę główną nakrywa dach dwuspadowy, nawy boczne nakryte są dachami jednospadowymi. Wewnątrz nawa główna otwarta jest do naw bocznych ostrołukowymi arkadami wspartymi na profilowanych filarach. Nawę główną nakrywają sklepienia krzyżowo-żebrowe na służkach, sklepienia krzyżowo-żebrowe nakrywają też nawy boczne i kaplice przy nawach. Chór halowy, trójnawowy i trójprzęsłowy ze środkową nawą zakończoną trójbocznie i otoczoną siedmiobocznym obejściem z płytkimi kaplicami. Ściany chóru opięte są przyporami zwieńczonymi pinaklami i podzielone na dwie kondygnacje równej wysokości. Ściany górnej kondygnacji siedmiobocznego zamknięcia cofnięte są do wnętrza w stosunku do dolnej kondygnacji. Między przyporami rozmieszczone są duże okna ostrołukowe z maswerkami, cztero- i sześciodzielne. Chór nakrywa wysoki dach dwuspadowy, znacznie przewyższający dachy korpusu. Wewnątrz nawę środkową chóru nakrywają sklepienia gwiaździste wsparte na smukłych ośmiobocznych filarach opiętych służkami. Nawy boczne nakrywają sklepienia sieciowe, w obejściu sklepienia o różnorodnym rysunku. Płytkie kaplice wewnątrz obejścia otwarte są ostrołukowymi arkadami. Portale boczne i elewacje zewnętrzne. Do wnętrza kościoła prowadzi kilka portali bocznych: Aptekarski i Piekarski z około 1390 r. oraz Kapłański z około 1460 r. Na południowej ścianie chóru umieszczone jest późnogotyckie epitafium kupca Kurza Horna z około 1500 r., które wykonał Hans Volkenauer, rzeźbiarz z Salzburga. Jest to największe marmurowe epitafium w południowych Niemczech i przedstawia ono Boga Ojca zasiadającego na tronie jako Władca Świata w otoczeniu aniołów, poniżej zaś klęczy fundator z żoną. Od północy na styku chóru i nawy umieszczona jest rzeźba Chrystusa w Ogrójcu z około 1500 r., przypisywana warsztatowi Adama Krafta.

WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Kościół posiada bardzo cenne wyposażenie wnętrza, szczęśliwie nie rozproszone po przejściu mieszczan norymberskich na protestantyzm. Korpus nawowy. Przy czwartym filarze od północy w nawie głównej znajduje się rzeźba Matki Bożej z Dzieciątkiem z około 1285 r., będąca najstarszym zabytkiem w kościele. Trzy filary dalej umieszczona jest rzeźba Archanioła Michała wykonana w końcu XV w. przez Wita Stwosza. Naprzeciw niej znajduje się grupa rzeźbiarska ze św. Sebastianem z 1490 r. Przy innych filarach ustawione są rzeźby apostołów z lat 1380-1390. Prezbiterium i obejście. W ołtarzu głównym umieszczony jest krucyfiks wykonany około 1525 r. przez Wita Stwosza, przeniesiony do kościoła dopiero w 1840 r. Na lewo przy filarze ustawione jest kamienne sakramentarium w formie wieży wysokiej na około 20 metrów, wykonane przez Adama Krafta w latach 1493-1496 z fundacji Hansa IV Imhoffa. Sakramentarium jest ozdobione dekoracją rzeźbiarską, której motywem jest Męka Pańska. Na balustradzie sakramentarium artysta umieścił swój pełnopostaciowy klęczący autoportret. Nad centralną częścią prezbiterium zawieszona jest rzeźbiona grupa Zwiastowanie Anielskie wykonana z drzewa lipowego przez Wita Stwosza w latach 1517/1518 na zamówienie Antona II Tuchera. Postacie Marii i Archanioła Gabriela otoczone są pękami 50 róż symbolizującymi różaniec. W obejściu prezbiterium ustawionych jest kilka późnogotyckich ołtarzy. W środkowej kaplicy znajduje się ołtarz ufundowany przez Jacobsa Krella z postaciami św. Bartłomieja i św. Barbary z najstarszym zachowanym widokiem Norymbergii. W południowej części obejścia umieszczony jest ołtarz ze sceną Adoracji Trzech Króli z około 1460 r. i przypisywany Hansowi Pleydenwurffowi. Z kolei w północnej części obejścia ustawiony jest ołtarz św. Anny, wykonany około 1510 r. w warsztacie Hansa Süss von Kulmbach z namalowanymi postaciami św. Anny i Maryi w polu głównym. W północnej nawie prezbiterium umieszczone są dwa kolejne ołtarze Św. Jana z 1420 r. i św. Decorusa z 1437 r. W oknach chóru zachowało się kilka gotyckich witraży wykonanych w końcu XV w. We wschodni oknie chóru znajduje się witraż cesarski fundacji cesarza Fryderyka III w roku 1476/77 wykonany przez Michaela Wohlgemuta z postaciami cesarza i jego żony Eleonory Portugalskiej, w górnej części okna przedstawiona jest legenda o Znalezieniu Krzyża Św. Witraż po prawej stronie powstał w 1477 r. i przedstawia m.in. świętych Wawrzyńca, Sebalda i Decorusa oraz Ojców Kościoła. Następny witraż Volckamera z 1486 r. przedstawia Drzewo Jessego z wizerunkami Chrystusa i Boga Ojca.

LITERATURA

Grzesiek W., Nürnberg Experience, Veitshöchheim 2023
Knaurs Kulturführer in Farbe Franken, opr. zb., München 1982
Popp M, St. Lawrence’s Church In Nuremberg, Lindenberg 2017
Suckale R., Kunst In Deutschland, DuMont 1998
Ullmann E., Gotik. Deutsche Baukunst 1200-1550, Leipzig 1994
Strona internetowa: https://www.historisches-lexikon-bayerns.de/Lexikon/Nürnberg,_Lorenzkirche

Norymberga, kościół św. Wawrzyńca