Norymberga, kościół św. Sebalda

Szczegóły: | Odsłony: 145

Norymberga, kościół św. Sebalda
Nürnberg, kirche St. Sebald

Lokalizacja: Norymberga, Wunklerstrasse 26 (49.455299, 11.076522)
Budowa: XIII - XIV w.
Styl: romanizm, gotyk i późny gotyk

HISTORIA. Kościół został zbudowany w latach 1225 - 1270 jako romańska bazylika z podwójnym chórem i był wzorowany na katedrze w Bambergu. Po 1309 r. rozebrano romańskie nawy boczne kościoła i na ich miejsce wzniesiono szersze, zachowane do dziś nawy wczesnogotyckie. Przebudowano też apsydę zachodnią i podwyższono wieże. W latach 1361 - 1372 wzniesiono mury obwodowe nowego gotyckiego chóru a następnie rozebrano w 1374 r. stary chór. Dopiero wtedy przystąpiono do ukończenia budowy gotyckiego chóru, wznosząc jego filary i sklepienia. Budowę nowego chóru ukończono zapewne do 1379 r. kiedy to nastąpiła jego konsekracja. W 1525 r. mieszczanie Norymbergii przeszli na luteranizm a kościół św. Sebalda stał się świątynią protestancką.

ARCHITEKTURA. Kościół romańsko-gotycki złożony z trójnawowego, czteroprzęsłowego halowego chóru gotyckiego z obejściem oraz trójnawowego, pięcioprzęsłowego bazylikowego korpusu, którego nawa główna jest późnoromańska a nawy boczne wczesnogotyckie. Od zachodu kościół zakończony dwiema wysokimi wieżami i chórem zamkniętym pięcioboczną apsydą. Na zewnątrz chór gotycki zamknięty jest dziewięcioma bokami sześciokąta, jego ściany opięte są przyporami zwieńczonymi sterczynami z pinaklami. W dolnych partiach przypory ozdobione są płaskorzeźbionymi scenami Męki Pańskiej a powyżej rzeźbami apostołów. Między przyporami rozmieszczone są wielkie czterodzielne okna ostrołukowe z maswerkami, zwieńczone trójkątnymi szczytami z kwiatonami. Ściany wieńczy maswerkowy gzyms koronujący a chór nakrywa wysoki dach dwuspadowy. Ściany nawy głównej korpusu nawowego przebite są romańskimi oknami zamkniętymi półkoliście i zwieńczone są gzymsem arkadkowym. Ściany naw bocznych opięte są przyporami, między którymi znajdują się duże czterodzielne okna ostrołukowe z maswerkami, podobnie jak w chórze zwieńczone trójkątnymi szczytami z kwiatonami. Nawę główną nakrywa dach dwuspadowy a nawy boczne dachy jednospadowe. Apsyda chóru zachodniego podzielona jest na trzy kondygnacje, z których każda zwieńczona jest fryzem arkadkowym. Jej ściany opięte są smukłymi półkolumienkami, w środkowej kondygnacji znajdują się smukłe dwudzielne gotyckie okna ostrołukowe, w najwyższej kondygnacji okna romańskie zamknięte półkoliście. Wieże zbudowane na planie kwadratu, podzielone na siedem kondygnacji i nakryte hełmami ostrosłupowymi. Wewnątrz późnoromańska nawa główna nakryta jest wczesnogotyckim sklepieniem krzyżowo-żebrowym na ostrołukowych gurtach, wspartym na wiązkach romańskich służek. Nawy boczne wydzielają ostrołukowe arkady wsparte na kwadratowych masywnych filarach po części z romańskimi kielichowymi kapitelami i z wczesnogotyckimi kapitelami pączkowymi. Nad arkadami znajduje się strefa clerestorium z rzędami niewielkich romańskich okiem. Nawy boczne korpusu także nakryte są sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Wschodni chór halowy jest znacznie wyższy od korpusu bazylikowego, jego nawę środkową i nawy obejścia nakrywają sklepienie krzyżowo-żebrowe wsparte na smukłych filarach wiązkowych. Jego wewnętrzna część zamknięta jest pięciobocznie. Do wnętrza prowadzi zespół interesujących portali. Najstarszy jest portal południowo-zachodni wczesnogotycki z lat 1310-1315, uskokowy z czterema parami kolumn podtrzymujących łuki archiwolt. W ostrołukowym tympanonie przedstawiona jest płaskorzeźbiona scena Sądu Ostatecznego z Chrystusem sędzią, Maryją i św. Janem Chrzcicielem, aniołami dmącymi w trąby oraz postaciami zbawionych i potępionych. Portal północno-zachodni z około 1320 r., bliźniaczy z poprzednim portalem, ze sceną Koronacji Maryi w górnej części tympanonu i scenami Zaśnięcia i Niesienia do grobu ciała Maryi. Trzeci portal północno-wschodni z lat 1320/1330, zwany też Ślubnym, ostrołukowy, uskokowy, w górnej części przesłonięty koronkową kurtyną maswerkową, w ościeżach umieszczone są posągi panien mądrych i głupich. Portal ujmują ustawione na konsolach późnogotyckie posągi Madonny z Dzieciątkiem i św. Sebalda z 2. połowy XV w. Czwarty portal południowo-wschodni, ostrołukowy z około 1330 r.

WYSTRÓJ I WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Najważniejszym elementem wyposażenia kościoła jest ustawiony w chórze pomnik nagrobny św. Sebalda, odlany z brązu w latach 1508 - 1519 przez Piotra Vischera Starszego przy udziale synów Piotra Młodszego i Hermanna. Cokół grobowca ozdobiony jest płaskorzeźbionymi scenami z życia św. Sebalda oraz figurami Chrystusa i św. Sebalda, na cokole ustawiony jest dębowy relikwiarz obity srebrną blacha wykonany w latach 1391 - 1397, zamknięty arkadowym baldachimem podpartym na ośmiu filarach, z których każdy ozdobiony jest figurą apostoła a w narożnikach dwiema figurami. Pomiędzy ostatnimi filarami chóru wewnętrznego znajduje się Grupa Ukrzyżowania wykonana w całości przez Wita Stwosza, z krucyfiksem Wickla z w 1520 r. i rzeźbami Maryi i św. Józefa wykonanymi w latach 1505-1508 do kościoła NMP w Norymberdze i przeniesionymi na obecne miejsce w XVII w. W zakończeniu chóru ustawiony jest późnogotycki ołtarz św. Piotra z 1477 r. W polu środkowym ołtarza znajduje się rzeźbiona postać świętego na tronie biskupim w otoczeniu aniołów. W bocznych skrzydłach przedstawiono malowane sceny z życia św. Piotra. Na lewo od ołtarza ustawione jest kamienne gotyckie tabernakulum z 1374 r. o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Na prawo od ołtarza św. Piotra znajduje się epitafium Volckamera wykonane w 1499 r. przez Wita Stwosza, dla którego było to pierwsze zlecenie po powrocie z Krakowa do Norymbergii. Składa się ono z trzech płaskorzeźb z piaskowca ze scenami z Męki Pańskiej: Ostatniej Wieczerzy, Modlitwy w Ogrojcu i Pojmania Chrystusa. Na północnej ścianie chóru zachowało się epitafium Lorenza Tuchera, które namalował w 1513 r. Hans Süss z Kulmbach na podstawie szkicu Albrechta Dürera. Epitafium ma formę malowanego tryptyku, w obrazie środkowym przedstawiona jest tronująca Matka Boża z Dzieciątkiem w otoczeniu świętych Barbary i Katarzyny, na lewo klęczący fundator polecany jest Maryi przez św. Piotra i św. Wawrzyńca zaś obraz po prawej stronie przedstawia św. Jana Chrzciciela i św. Hieronima. Na prawo od epitafium Tuchera umieszczona jest drewniana rzeźba św. Andrzeja wykonana po 1507 r. przez Wita Stwosza. Przy południowo-zachodnim filarze chóru gotyckiego umieszczona jest rzeźba Madonny Promienistej z około 1430-1440 r. a tuż obok znajduje się malowane epitafium Anny Imhoff (zm. 1413) z tronującą Matką Bożą z Dzieciątkiem w towarzystwie św. Elżbiety i św. Mikołaja a poniżej klęczące postacie Konrada Imhoffa i jego żony Anny. Przy filarach nawy głównej umieszczonych jest kilkanaście polichromowanych posągów apostołów i świętych z około 1340 r. Przy drugim od lewej filarze korpusu nawowego ustawiony jest gotycki tryptyk Erharda z około 1440 r., ze sceną Ukrzyżowania w polu środkowym i postaciami św. Barbary i św. Katarzyny na skrzydłach. Przy przeciwległym filarze znajduje się piękna rzeźba Chrystusa upadającego pod Krzyżem, wykonana około 1500 r. przez Adama Krafta. W zachodnim chórze ustawiona jest brązowa chrzcielnica z około 1430 r. o bogatej dekoracji rzeźbiarskiej. Obok znajduje się gotycki ołtarz wykonany w 1462/1464 r. przez Wilhelma Pleydenwurffa na zlecenie Wilhelma Löffelholza. Na zewnętrznej ścianie chóru znajduje się pomnik nagrobny Schreyera-Landauera wykonany w latach 1490-1492 przez Adama Krafta. Witraże. W oknach chóru zachowały się oryginalne późnogotyckie witraże. Kilka z nich wykonał około 1500 r. malarz na szkle Veit Hirsvogel. Pośrodku chóru umieszczony jest witraż wykonany według rysunków Albrechta Dürera i ufundowany w 1514 r. przez cesarza Maksymiliana I, z wizerunkami cesarza, jego żony Marii Burgundzkiej, najstarszego syna cesarza Filipa Przystojnego i jego żony Joanny Szalonej oraz świętych patronów rodu Habsburgów: Jakuba, Andrzeja, Leopolda i Jerzego. Na lewo znajduje się okno biskupa Bambergu, do którego diecezji należała parafia św. Sebalda z 1501 r. Na prawo od okna cesarskiego umieszczony jest witraż ufundowany przez Fryderyka Hohenzollerna i wykonany w 1515 r. według projektu Hansa Süss z Kulmbach. Z rodu Hohenzollernów wywodzili się średniowieczni burgrabiowie Norymbergii. Pozostałe okna zostały ufundowane przez przedstawicieli miejskiego patrycjatu takich jak Behaim czy Volckamer.

LITERATURA

Knaurs Kulturführer in Farbe Franken, opr. zb., München 1982
Grzesiek W., Nürnberg Experience, Veitshöchheim 2023
Ullmann E., Gotik. Deutsche Baukunst 1200-1550, Leipzig 1994
Weilandt G., St. Sebaldus Church Nuremburg, Regensburg 2017
Strona internetowa: https://sebalduskirche.de

Norymberga, kościół św. Sebalda