opolskie
Nysa, kościół św. Jakuba
Marek SztorcLokalizacja: Nysa, Rynek 2 (50.474742, 17.334819)
Budowa: koniec XIV w. - 1430
Budowniczy: Petera z Frankenstein
Styl: gotyk
W samym centrum Nysy wznosi się imponująca bryła późnogotyckiego kościoła św. Jakuba, który uważany jest jeden z najwcześniejszych i najbardziej oryginalnych przykładów halowej świątyni z obejściem na obszarze Europy Środkowej.
HISTORIA. Budowa kościoła rozpoczęła się w końcu XIV w. i została ukończona przez Petera z Frankenstein (Piotra z Ząbkowic), który kierował pracami w latach 1424-30. W czasie pożaru z 1542 r. kościół utracił sklepienia nawy głównej, które zostały następnie odbudowane. Cały kościół nakryto dachem do 1551 r. W latach 1648-50 dobudowano kaplicę zmarłych, obecnie baptysterium, zaś w 1752 r. przybudowano symetryczne kaplice Świętej Trójcy od północy i Najświętszego Sakramentu od południa. W 1807 r. kościół został uszkodzony podczas oblężenia i został odnowiony do 1840 r. Dalsze prace przy kościele prowadził w duchu neogotyku Joseph Ebers, który w 1891 r. m.in. założył nowe sklepienie nawy głównej i dobudował kruchtę zachodnią. Kościół podobnie jak cała Nysa poważnie ucierpiał w czasie walk w 1945 r., zniszczeniu uległy dachy, szczyt zachodni i kaplice. Odbudowa prowadzona była stopniowo w latach 1956-61.
ARCHITEKTURA. Kościół zbudowany został z cegły i piaskowca. Złożony jest z trójnawowego korpusu o układzie halowym, dziesięcioprzęsłowego, otoczonego obejściem i wieńcem kaplic. Nawa główna przechodzi w niewyodrębnione, zamknięte trójbocznie prezbiterium, otaczają ją nawy boczne, tworzące od wschodu sześciobocznie zamknięte obejście. Do prezbiterium od północy przylega stara zakrystia, zamknięta trójbocznie a od północnego-wschodu dobudowane jest ośmioboczne baptysterium. Do korpusu od zachodu dostawiona jest neogotycka kruchta, zamknięta dwubocznie o szerokości nawy głównej. Na osi trzeciego przęsła korpusu dobudowane są dwie symetryczne kaplice od południa i północy. Na zewnątrz kościół opięty jest uskokowymi przyporami, między którymi wbudowane zostały w XV i XVI w. niskie kaplice, powyżej znajdują się duże okna ostrołukowe z laskowaniami i maswerkami. Szczyt zachodni w górnej części zrekonstruowany w 1957 r., podzielony jest dwoma przyporami i lizenami z ostrołukowymi blendami. Kościół nakryty jest dachem dwuspadowym z wieżyczką na sygnaturkę na kalenicy. Wewnątrz sklepienia korpusu wsparte są na ośmiobocznych filarach, które rozdzielają nawy. Nawa główna nakryta jest sklepieniem krzyżowo-żebrowym z 1891 r., nawy boczne również sklepieniami krzyżowo-żebrowymi a obejście sklepieniem trójdzielno-przeskokowym, w znacznej części pierwotnymi z XV w. Sklepienia krzyżowo-żebrowe nakrywają też starą zakrystię, kaplice i kruchty, natomiast chór muzyczny nakryty jest sklepieniami gwiaździstymi i sieciowymi. Baptysterium wzniesione na rzucie ośmioboku, przekryte jest sklepieniem kopulastym z sześcioboczną latarnią.
WYPOSAŻENIE WNĘTRZA. Wyposażenie wnętrza pochodzi z okresu gotyku, renesansu i baroku. Ołtarz główny stanowi gotycko-renesansowy tryptyk z początku XVI w., w jego polu środkowym umieszczona jest rzeźbiona grupa Ukrzyżowania zaś na awersach przedstawione są sceny Męki Chrystusa. W jednej z kaplic znajduje się późnorenesansowy ołtarz marmurowy z 1612 r., w jego centralnym umieszczona jest rzeźba matki Boskiej z Dzieciątkiem w mandorli, zaś w predelli przedstawione są sceny Zwiastowania i Pokłonu Pasterzy. Na szczególną uwagę zasługują liczne nagrobki i epitafia, także biskupów wrocławskich, m.in. gotycka płyta nagrobna biskupa Wacława II legnickiego (zm. 1419) z płaskorzeźbioną postacią zmarłego, renesansowy nagrobek biskupa Jakuba von Salza (zm. 1539) z płaskorzeźbioną postacią zmarłego na pokrywie tumby czy barokowe epitafium biskupa Sebastiana Rostocka (zm. 1671) z popiersiem zmarłego oraz.
DZWONNICA. Tuż przy północno-zachodnim narożniku kościoła usytuowana jest wolnostojąca późnogotycka dzwonnica, której budowę rozpoczęto w 1474 r. z fundacji biskupa Rudolfa von Rűdeshein. Potężna budowla była jeszcze dwukrotnie podwyższana w latach 1493 i 1516. Zbudowana jest z cegły z okładziną kamienną na planie kwadratu, czterokondygnacyjna, w narożach opięta parami przypór i nakryta płaskim dachem.
Rzut poziomy za: Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008
LITERATURA
Architektura gotycka w Polsce, pod red. T. Mroczko i M. Arszyńskiego, Warszawa 1955
Katalog Zabytków sztuki w Polce, t. VII, Województwo opolskie, z. 9, Powiat nyski, Warszawa 1963
Pilch J., Leksykon zabytków architektury Górnego Śląska, Warszawa 2008
Sztuka polska t. 2, Gotyk, opr. zb., wyd. Arkady, Warszawa 2010
Strona internetowa: http://www.katedra-nysa.pl/
